Gazetelerde, televizyonlarda özellikle son dönemde iyiden iyiye tartışılan çocuğa yönelik şiddet, hiç kuşku yok ki kanunlarda değil insanlarda ve dolayısıyla toplumda gerçekleşecek bir değişimle sona erebilecek. Ancak bu yazıda özellikle acil müdahale gerektiği durumlar olmak üzere çocuğa uygulanan şiddete karşı başvurulabilecek yasal yollar değerlendirilecek. Yazının başında belirtmek gerekir ki çocuk olarak 18 yaşından küçük kişiler değerlendirilmektedir.

Çocuğa yönelik şiddete karşı hukuken başvurulabilecek imkânlar, temel olarak Çocuk Koruma Kanunu ile Ailenin Korunması ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’da yer almaktadır. Hemen burada ufak bir parantez açmak gerekiyor. Kanunun isminin aksine söz konusu olan çocuğa yönelik şiddetin önlenmesi değil hâlihazırda var olan şiddetin durdurulması ve yenilerinin önüne geçebilmektir. Kanunun başlığında kendine yer bulan ve sanki şiddet mevcut değilmiş algısı yaratan “şiddetin önlenmesi” yerine bu nedenle “şiddetin yok edilmesi/tasfiye edilmesi” gibi bir ibare kullanılması daha uygun olacaktı. Acil tedbir olarak değerlendirilebilecek hükümlerse Çocuk Koruma Kanunu’ndan çok Ailenin Korunması ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’da yer almaktadır.

Öncelikle kanunun hangi durumda uygulanacağını vurgulamak, konunun aciliyeti bakımından önemli olacaktır. Çocuğa yönelik şiddet söz konusu olduğunda bu durum hemen bir soruşturmaya tabi olacaktır. Belirtmek gerekir ki çoğunlukla çocuğa şiddet uygulayan kişi 18 yaşından büyük olmakla birlikte çocuklar arasında da bu şiddet söz konusu olabilmektedir. Şiddeti uygulayan kişinin çocuk olması durumunda bu çocuğun ifade alınması dâhil tüm işlemleri savcılık nezaretinde gerçekleşirken şiddetin mağdurunun çocuk olması durumunda gerekli işlemler “savcılığın bilgisi dâhilinde” polis nezaretinde gerçekleşecektir.

Her ne kadar polisler fiili duruma uygulanması gereken kanunu bilseler de kendilerine çıkacak evrak işlerinden dolayı çoğunlukla tedbir uygulanması gibi başvurulabilecek yollara yanaşmak istemeyeceklerdir. Burada önemli olan nokta, ulaşabileceğiniz bir avukatınızın olmaması durumunda baronun sizin için zorunlu olarak görevlendireceği avukatın çocuğa haklarını hatırlatması gerektiğidir.

Ailenin Korunması ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun kapsamında koruyucu ve önleme tedbirlerine mülki amir (vali, kaymakam), gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kolluk amiri ve hâkim karar vermektedir. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kolluk amirinin ve mülki amirin vereceği tedbirler çocuğun bulunduğu yerde veya başka bir yerde uygun barınma yeri sağlanması ya da hayatî tehlikenin söz konusu olması durumunda ilgilinin talebi üzerine veya kendiliğinden çocuğun geçici koruma altına alınmasıdır. Mülki amirin şiddete uğrayan çocuk için tek başına vereceği kararlar geçici maddi yardım yapılması ile psikolojik ve mesleki anlamda rehberlik ve danışmanlık hizmeti verilmesidir.

Bunlar dışında şiddeti uygulayan kişiye yönelik ancak hâkimin verebileceği birçok karar bulunmaktaysa da dişe dokunur olarak değerlendirilebilecek olan tedbir, uzaklaştırma tedbiridir. Uzaklaştırma tedbirinde şiddeti uygulayan ile çocuk aynı konutta yaşıyorsa şiddeti uygulayan kişinin konuttan veya bulunduğu yerden derhâl uzaklaştırılması ve beraber kullanılan konutun korunan kişiye yani çocuğa tahsis edilmesi; ayrıca şiddet uygulayan kişinin, çocuğun konut ve okuluna yaklaşmaması tedbirleridir. Durum gerektiriyorsa bu tedbirlere geçici olarak kolluk amiri karar verebilir. Bunun dışındaki tedbirler şiddet uygulayana yönelik şiddet tehdidi, hakaret, aşağılama veya küçük düşürmeyi içeren söz ve davranışlarda bulunmaması yönünde tedbir verilmesi ya da korunan kişiyi iletişim araçlarıyla veya sair surette rahatsız etmemesi gibi pek elle tutulur olmayan tedbirlerdir.

Önem kazanan durum, şiddet uygulayan ve hakkında tedbir kararı verilen bu kişinin bundan sonraki hareketlerine karşı verilecek olan tepkilerdir. Örneğin hakkında uzaklaştırma kararı verilen bir kişinin çocuğun bulunduğu yere yaklaşması durumunda derhal kolluk kuvvetlerine bildirilerek durumun tutanak altına alınmasıdır. Hakkında tedbir kararı verilen kişi, bu karara uymadığı takdirde “zorlama hapsi” denilen yola başvurularak bu durumda kişi bir süreliğine nezarethanede tutulacaktır. Aynı davranışları kişi tekrar sergilerse bu durumda bu kişi daha uzun sürelerle nezarethanede tutulacaktır. Sonuç olarak bu tedbirle acil durumlarda olmak üzere çocuğun can güvenliği bir süreliğine de olsa tehlike altında olmayacaktır.

Ayrıca belirtmek gerekir ki şiddet uygulayanın, bir sağlık kuruluşuna muayene veya tedavi için başvurması ve tedavisinin sağlanmasına yönelik tedbirler de söz konusu olabilmektedir. Ancak bu tedbirlerin ilgili makamlardan uygulanmasının istenmesi gerekir. Önemle vurgulanması gereken, ilgili makamların bu tedbirlere kendiliğinden karar vermeye pek yanaşmayacak olmaları durumudur. Bunun için mutlaka bu tedbirlerin uygulanmasına ilişkin talepte bulunulmalı ve talebin tutanaklara geçtiğine emin olunmalıdır.

 Kapitalist işleyiş içerisinde zaman zaman kullanılabilecek ama paylaşma ve dayanışmayla örülü özgür dünyada hiçbir şeye yaramayacak bilgiler…  

Suriye’deki savaştan kaçan milyonlarca mülteci, sağlık koşullarına uygun olmayan yerlerde hayatlarını devam ettirmek zorunda kalmaktadır. Çadır kentlerde ve konteynırlarda yaşamlarını sürdürmeye çalışan mültecilerin kaldıkları mekanlar bir dizi hastalık ve kötü etkenlere karşı korunaksız olduğunan; mültecilerin önemli bir bölümü sabit yerde kalma sorunları yaşadığından; ya da kalablık aileler şekilde küçük ve izbe evlerde yaşamaya çalıştığından dolayı ciddi sağlık sıkıntıları yaşamaktadır. Bu mekanlar, özellikle kanalizasyon altyapılarının yetersizliğinden kaynaklı, sağlık açısından kötü yaşam koşullarını ve sağlık sorunlarını da getirmektedir. Savaş koşullarından kaçan milyonlarca insan, bu ve benzeri koşullarda bir taraftan yeni hastalıklarla karşılaşırken diğer taraftan mevcut hastalıkların iyileşme sürecine ilişkin de problem yaşamaktadır.

Dil ve kültür farklılıkları, sağlık sistemine uyumsuzluk, ücretli sağlık hizmetleri gibi durumlar mültecilerin sağlık hizmetinden yararlanmasını güçleştirse de, sağlık hususuna ilişkin yaşanan en temel sorun, bu kişilerin yasal ve fiziki engeller nedeniyle sıkıntılar yaşamasıdır. Özellikle sağlık personellerinin, mültecilerin yasal hakları ve gereksinimleri konusunda keyfi uygulamaları, devletin bu alanda bilinçli bir şekilde oluşturduğu belirsizlikle ilgilidir.

Hem konteynır ve çadırlardan oluşturulan geçici barınma kamplarında yaşayanlar, hem de coğrafyanın farklı alanlarında elverişsiz koşullarda yaşayanlar, açlık ve yoksulluğun yanında önemli sağlık problemleri ile karşı karşıya kalmaktadır. Ancak, TC’nin taraf olduğu sözleşmeler ve iç hukuk; mülteci ya da sığınmacı bireylerin sağlık hakkını güvence altına almaktadır. Bu noktada, sağlık hizmeti verenlerin mülteci ya da sığınmacılara vereceği hizmet temel ve zorunludur; her şeyden önce “vatandaşlarla” eşit koşullarda sunulur.

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’na göre, mültecilik, yarı mültecilik, ikincil koruma statüsü, sığınmacı gibi statüler, şartların oluşması ile kendiliğinden doğar. Yasal mercilere yapılan başvurunun ve bu başvurunun neticesinin, statülerden kaynaklanan “hakkın” doğumuna etkisi yoktur.

Bunun dışında mültecilerin ya da sığınmacıların karşılaştığı sorunlardan birisi, sağlık hizmeti notkasında “turist” gibi yaklaşılmasıdır. 23.07.2013 tarihinde, 25541 sayılı bakanlık onayı ile yürürlüğe giren turist sağlığını düzenleyen yönerge esas alınarak sağlık hizmetinde ücret alınmaktadır. Bu ücretler, bazı sağlık hizmetlerinde fahiş bedellere denk düşmekte, bunları ödeyemeyen ve zaten yoksulluk koşullarında yaşayan bu kişiler, Yabancılar Şubesi’ne teslim edilmekte, hatta bu kişilerin evraklarına el konulmaktadır. Ancak, bu durumun hukuki bir dayanağı yoktur.

Hatta 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu, md.89/3/a, başvuru sahibi veya koruma statüsü sahiplerinin 5510 sayılı yasaya tabi olacakları ve primlerinin devletçe ayrı bir fondan karşılanacağı düzenlenmiştir. Yani, mülteciler ya da sığınmacılar, Genel Sağlık Sigortası kapsamına alınmıştır. Yukarıda da belirtildiği gibi, bu haktan yararlanmaya başlama tarihi “başvuru tarihi” olarak belirlenmiştir.

6458 sayılı kanunun 65 ve 59. maddelerince, başvurular valiliklere ya da kolluğa yapılmakta, geri gönderme merkezlerinde tutulan kişilerde başvurularını buralarda yapabilmektedir.

Yani sığınma ya da mültecilik başvurusunu herhangi bir kolluğa ya da valiliğe yapan kişi, başvuru sonucunu beklemeksizin GSSli olarak sağlık hizmetinden yararlanabilir. TC vatandaşlarından ayrı bir muameleye maruz kalamaz, “turist” işlemi uygulanamaz ya da daha önce uygulanan “sağlık giderlerini kendilerinin karşılanması” ya da “başka illerden kimlik kartı alınması zorunluluğu” bahane edilemez.

TC sınırları dahiline yasal yollardan girmeyenler içinse, uluslararası sözleşmeler bağlayıcı niteliktedir. “Kişilerin yaşama hakkının, bedensel ve ruhsal bütünlüğünün statü farkı gözetilmeksizin korunması”, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) tarafından güvence altına alınmıştır. TC Anayasası 90/5. maddesine göre, çelişki halinde AİHS hükümlerinin TC kanunlarına göre uygulamada öncelik taşıyacaktır. Yasal yollardan TC sınırlarına girmeyenlerin yaşam hakkı, sağlık sunumunun gerçekleştirilmemesi sureti ile ihlal edilemez.

Bir başka sıkıntı da gerek mülteci ya da sığınmacı, gerekse bu statüde bulunmayanların sağlık kuruluşları tarafından polise ihbar edilerek sağlık hizmeti verilmemesi ya da sağlık sunumunun hemen sonrasında kolluğa teslim edilmeleridir. TCK. md.280’le çelişen bu uygulama, bir hukuksuzluk örneğidir.

Buna benzer ihlaller, devletin kendi “normali” olduğundan, bu uygulamalar noktasındaki çelişkiler de şaşırtıcı değildir. Ancak savaş, açlık, yoksulluk dışında bürokratik engeller ve ırkçı reflekslerle yaşamları birer savaş alanı haline gelen göçmenler ve mültecilerle geliştirilecek dayanışma noktasında, sağlık hizmetlerine ilişkin yapılacak bu küçük bilgilendirme, belki de yaşamsal sonuçlar verecektir.

Kapitalist işleyiş içerisinde zaman zaman kullanılabilecek ama paylaşma ve dayanışmayla örülü özgür dünyada hiçbir şeye yaramayacak bilgiler… 

Yüzlerce kişinin katledildiği patlamalardan sonra, kamusal herhangi bir yerde herhangi bir sebep yokken, devletin kolluk kuvvetleri tarafından, eskisinden çok daha fazla üstünüzün veya çantanızın aranmasıyla karşılaşmışsınızdır. İçinde olduğumuz şiddet ortamı dolayısıyla “güvenlik kuvvetleri”nin yaptığı neredeyse her eylem meşru gibi gösterilmeye çalışılsa da, en basitini düşünürsek, üstünüzün aranması dahi o kadar kolay değildir. Bu yazıda mekânsal veya zamansal olarak birçok çeşidi olan arama türlerinden, durdurma sonrası arama ve önleme araması konu edilmiştir.

Öncelikle söylemek gerekir ki, yolda yürürken polis sizi kafasına göre durduramaz. “Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu”na göre, ancak bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek amacıyla durdurma yapılabilir. Durdurma yetkisini kullanabilmesi için, kolluk görevlisinin tecrübesine ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime göre, durdurulacak kişinin suç işlediği veya işleyeceği yönünde makul bir şüphenin bulunması gerekir. Her ne kadar bu ifadeler hukuken yetersiz ve muğlak ifadeler olsa da durdurma işleminin keyfi olarak uygulanamayacağı düzenlenmiştir.

Durdurma durumunda, polis size durdurma sebebini bildirmelidir; eğer kendiliğinden bildirmezse, neden durdurulduğunuzu polise sorabilirsiniz. Polis sizden kimliğinizi göstermenizi isteyebilir, ama ondan önce siz de polisten kimliğini göstermesini isteyebilirsiniz. Kimliğiniz yanınızda değilse, polis size, kimliğinizi ispatlamanız için gerekli kolaylığı sağlamak zorundadır.

Durdurma işleminden sonra, arama yapılabilmesi için, üzerinizde silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı gerekir. Eğer böyle bir şüphe varsa (örneğin ceketinizin altında bel kısmında silah kabzasına benzer bir şişlik varsa) bu halde polis sizi el ile dıştan arayabilir. Buna üst yoklaması veya sıvazlama araması denir. Bu arama, kişinin cinsiyetinde bulunan görevli tarafından yapılır ve kabaca kişinin üstünü yoklamaktan öteye geçemez. Bu aşamada sizden üstünüzdekileri çıkarmanız veya eşyalarınızın aranması istenemez. Üst aramasında ancak, kişinin kanunlara göre izin verilmeyecek bir şeyi taşıdığına ilişkin makul şüphenin bulunması ve aramanın amacına başka türlü ulaşılamaması hâlinde, üstünüzdekileri çıkarmanız istenebilir.

El ile dıştan kontrol hariç, kişinin üstü ve eşyasının aranması ancak yetkili kolluk amirinin emriyle yapılır ve bu karar 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Yani üstünüzün kaba olmayan detaylı araması düşündüğünüzden çok daha ciddi bir durumdur. Önemle belirtmek gerekir ki eşyanız mümkünse elektromanyetik cihazlarla, değilse “beş duyu organı aracılığıyla” aranır. Örneğin polis çanta gibi kapalı bulunan eşyalarınızı açamaz. Polis kimi zaman sizden çantanızı açmanız istese de; bu durumda çantanızı açmak zorunda değilsinizdir. Herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın yapılan “yoklama araması”nda polis çantanızı ancak eliyle kontrol edebilir, açamaz. Arama yapmak isteyen polis sizi çantanızı açmaya zorlarsa, bununla ilgili herhangi bir mahkeme kararı olup olmadığını sorabilir, karar yoksa aramaya ilişkin tutanak tutulmasını isteyebilirsiniz.

Ancak unutmamak gerekir ki, bu yazının konusu durdurma sonrası aramalardır. Mahkeme kararıyla yapılan önleme aramalarındaysa hukuksal durum daha farklıdır.

Erkek egemen toplumda, kadının ezilmesinin en yaygın görünümlerinden biri de cinsel taciz ve cinsel saldırıdır. Toplumdaki kültürel kodlar ve ataerkil kabuller nedeniyle birçok cinsel suç hiçbir şekilde açık edilmemekte, çoğu zaman suçun mağduru tarafından da değişik korku ve kaygılar yüzünden gizlenmektedir.

Mağdurlar, anlattıklarına insanların inanmayacağını düşünerek ya da insanların düştüğü durumdan kendisini sorumlu tutacağını ve suçlayacağını, iffetsiz damgası yiyeceğini düşünerek uğradığı taciz ve saldırıyı kimseye açıklamamakta. Ya da mağdurlar, hukuki yollardan bir sonuç elde edilemeyeceği, kendisine iddiasını ispat külfeti yükleneceğini ve bu şekilde yaşadığı travmayı tekrar tekrar yaşamak zorunda kalacağı düşüncesiyle şikayet mekanizmasını veya başkaca hukuksal mekanizmaları kullanmamayı seçmektedir. Bazen de saldırgan, teşhir veya şikayet durumunda daha ileriye gitme tehdidinde bulunmakta ya da bu tehdit çoğu zaman hal itibariyle varsayılmaktadır.

Elbette, erkek egemen toplum düzeninin bir sonucu olan cinsel şiddete, aynı sistemin bir parçası ve hatta koruyucusu olan yargı mekanizması ile nihai bir çözüm bulunamayacaktır. Cinsel şiddetle mücadelenin en önemli ayağı, örgütlü mücadele ve dayanışmadır. Ancak hukuk düzeninin tanıdığı imkanların da mücadelenin bir parçası olarak kullanılabileceği akıldan çıkarılmamalıdır.

Kişiye yönelik cinsel yönden rahatsız edici her türlü davranışa cinsel taciz denir. Bu davranış cinsel içerikli sözler, tavırlar, laf atmalar, ısrarcı bakışlar veya sarkıntılık olabilir. Tacizin cezalandırılması için fiziksel temas olması gerekmez. Fiziksel temas durumunda, daha ağır bir suç olan cinsel saldırı söz konusudur.

Telefonla mesaj göndererek, internet üzerinden mail yoluyla, sosyal medya aracılığıyla yapılan taciz de aynı niteliktedir ve aynı şekilde cezalandırılır.

Cinsel saldırı suçu, fiziksel temas içeren ve zorla birlikte olmayı da içeren suç tipidir. Bu suç için ille cinsel birleşme gerekmez. Elle taciz, zorla öpme veya tecavüz teşebbüsü de bu suç tipine girmektedir.

Cinsel suçlarda, ispat sorunu ikincil bir sorundur. Mağdurun beyanı tek başına ciddi bir delildir. Bu beyan, eğer başkaca bazı bulgular veya delillerle uyuşuyorsa, saldırganın mahkum edilmesi bakımından yeterli olmaktadır.

Örneğin, telefonda cinsel taciz suçunda görüşmenin kaydedilmiş olması ya da görüşmeyi başka birinin de duymuş olması ve tanıklık yapması şart değildir. Eğer iddia edilen zamanda şikayet edilen kişinin mağduru aradığı aranma kayıtlarından anlaşılabiliyorsa, bu mağdur beyanıyla uyuşan bir delildir ve iddiayı ispat aracı olarak kullanılabilir.

Aynı şekilde, cinsel saldırı eylemini ispat etmek için, saldırıyı birinin görmüş olması şart değildir. Saldırıdan sonra hemen hastaneye başvurmuş olmanız ya da tanıdığınız/tanımadığınız birine konuyu anlatmış olmanız veya yardım istemiş olmanız da birer delildir.

Saldırgana ait izler önemli delillerdir. Bu nedenle cinsel saldırı veya saldırı teşebbüsü durumlarında, tırnak aralarında ya da vücutta kalan dokular ve dna örnekleri, hem saldırganın kimliğinin tespitinde hem de iddianın ispatında önemli delillerdir. Bu nedenle cinsel saldırıya maruz kalan kişinin yıkanmadan en kısa zamanda ve en geç 2 gün içinde şikayetçi olması ve rapor alması önemlidir.

Unutulmaması gereken, her somut olayın kendi özelliklerine göre atılacak adımlar değişmektedir. Cinsel suçlara maruz kalan kadınların, en önce en yakınındaki kadınlardan ve en yakın kadın örgütlerinden destek istemesi en doğru adımların atılmasını kolaylaştıracaktır.

[email protected]

Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 32. sayısında yayınlanmıştır.

Devletlerin kendi çıkarlarına göre çizdiği sınırlar, yine devletlerin kendi çıkarlarına göre hareket etmelerinin neden olduğu krizlerde anlamını yitirmektedir. Milyonlarca insanın hayatının mahvolmasına yol açan Suriye’deki vekâlet savaşı da buna bir örnektir. Savaşın kendisi değil de savaş yüzünden yerinden edilen milyonlarca insan kriz olarak görülmekte ve bu duruma “mülteci krizi” adı verilmektedir. Bu yazı, hayatlarını kurtarmak için başka ülkelere gitmek zorunda kalanların haklarını konu edinmektedir.

Hukuki anlamıyla “göçmen” yaşadığı yeri kendi rızasıyla ya da rızası dışında, farklı nedenlerle terk eden kişiyi anlatan genel bir kavramdır. “Mülteci” ise özel olarak, ülkesini zorunlu sebeplerden ötürü güvenli bir yer bulma amacıyla terk eden kişidir. Mülteci, ülkesinin korumasından faydalanamayan ve güvenliği tehlikede olan kişiyi ifade eder. Özetle mülteci ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri nedeniyle zulüm göreceği konusunda haklı bir korku taşıyan ve bu yüzden ülkesinden ayrılan ve korkusu nedeniyle geri dönemeyen veya dönmek istemeyen kişidir.

Göçmenlerin hukuki durumu 11 Nisan 2013 tarihinde yürürlüğe giren 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu yasada; Avrupa’da meydana gelen olaylardan dolayı gelen kişiler için “mülteci” kavramı kullanılmaktadır. Avrupa dışında meydana gelen olaylardan dolayı gelenler ise “şartlı mülteci” olarak adlandırılmakta ve bu kişiler ancak ikincil koruma statüsünden yararlanabilmektedir.

Uygulama da göçmen, yasal ya da yasal olmayan yollarla TC’ye girdikten sonra sığınma başvurusunda bulunabilir. TC’de bir kişi Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne (BMMYK) kaydını yaptırsa bile kati suretle İçişleri Bakanlığı’na da kaydını yaptırmak zorundadır. Başvuru dilekçeleri alındıktan sonra görüşme günü verilir. Bu görüşme gününe kadar sığınma başvurusu sahibi gösterilen uydu kentte yaşamaya başlar. Görüşmeler sonucu talebi kabul edilen kişi üçüncü bir ülkeye yerleştirilene kadar TC’de ikamet eder. Bu kişiler kural olarak sağlık, eğitim ve benzer temek haklardan yararlanırlar.

Kayıt yaptırmayan mülteciler ise her an idari gözetim altına alınma tehlikesiyle karşı karşıyadır. “İdari gözetim” uygulamada, kişilerin belli başlı yerlerde bulunan geri gönderme merkezlerinde tutulmaları anlamına gelmektedir. Geri gönderme merkezlerinin cezaevinden beter koşulları ve buralarda tutulma sürelerinin uzunluğu da göz önüne alındığında mülteciler yönünden bu kayıt büyük önem taşımaktadır.

2011’de başlayan iç savaş sonrasında TC’ye gelen Suriyelilerin durumu ise çok daha farklıdır. 6458 sayılı kanunun 91. Maddesi ile Suriyelilerin durumu düzenlenmiştir. Buna göre:

(1) Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir.

Bu madde ile kanundan önce “misafir” olan Suriyelilere “geçici koruma” statüsü verilmiştir. Bu madde doğrultusunda çıkarılan Geçici Koruma Yönetmeliği, Ekim 2014’te Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelikle Suriyelilerin nasıl kayıt yaptıracağı, sağlık ve eğitim gibi hizmetlerden nasıl yararlanacağı düzenlenmiştir.

Gerek geçici koruma, gerekse uluslararası koruma statüsündeki yabancılar TC’de Göç İdaresi’ne kayıt yaptırmak zorundadırlar. Bu kayıt işleminden sonra kişilere yabancı kimlik numarası verilir ve bu numara ile sağlık, eğitim ve benzeri hizmetlerden yararlanabilirler. Bu işlemler sırasında kişilerin uydu kentleri belirlenir ve oraya yönlendirilirler. Yasaya göre kişiler mutlaka uydu kentlerinde kalmak ve imza yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadırlar. Aksi halde başvuruları geri çekilmiş sayılabilir. Böyle bir durumda sınır dışı kararı verilebilir. Tabi ki sınır dışı kararına karşı hukuk yolları açıktır. 6458 sayılı Kanun’un 81. Maddesine göre Avukatlık ücretlerini karşılama imkânı bulunmayan kişilere, adli yardım hükümlerine göre avukatlık hizmeti sağlanır.

Ancak bu noktada belirtmek gerekir ki, geri gönderme yasağı (non-refoulement ilkesi) uyarınca halen savaşın sürdüğü Suriye’den gelen mülteciler yönünden sınır dışı kararı uygulanamaz. Fakat maalesef son dönemde Suriyeli mültecilerin “Gönüllü geri dönüş” adı altında istemedikleri halde zorla imzalatılan belgelerle sınır dışı edilebildiklerini duymaktayız.

Devletlerin savaşlarından kaçarken yine devletlerin cenderesinden geçmek durumunda kalan, yasalarda düzenlenen veya uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınan haklarını kullanmaları dil, bürokrasi ve milliyetçi nefret engelleri yüzünden çok zor olan göçmen ve mülteciler açısından, paylaşma ve dayanışma hayati önem taşımaktadır.

İşkence,bahanelerle, kişiye bedensel veya zihinsel acı çektirmek için uygulanan eylemlere denir. İşkence dendiğinde akla, itiraf alma ya da bilgi alma amacıyla sorgu odalarında uygulanan işkenceler gelir. Bu yazı daha çok özgürlüğü için mücadele eden insanların, gözaltılarda karşılaştığı işkenceyi konu edinmektedir.

Devletin kolluk kuvvetleri, eylem alanlarında sizinle karşı karşıya gelir gelmez, saldırmak amaçlı hazırlanır ve emir edildiğinde ise saldırır. Gözaltına alma anında el-kol bükme, yumruklama, tekmeleme, sürükleme, vesaire derken; otobüsülere alınırsınız. Otobüsler görünür eylem alanı boyunca görünmez ilk kapalı alandır. (Fotoğraf ya da kamera ile görüntü alınması esas alırsak) Aşağıda gözaltı sürecinin başından sonuna kadar görünür ya da görünmez alanların tümünde işkenceye maruz kalmanız durumunda yapmanız gerekenler sıralanacaktır.

– İşkencecilerin adını, kask ya da sicil numarasını, yüzünü veya başkaca eşkal bilgilerini aklınızda tutmaya çalışın.

– Şayet polis, hastanede, sizinle birlikte doktorun muayenehanesine girmeye çalışırsa itiraz edin. Özellikle doktora, meslek ilkeleri ve İstanbul Protokolü gereğince polisi içeri almaması gerektiğini hatırlatın.

– Kısaca başınızdan geçen vakaları, aldığınız darbeleri anlatın ve doktorun bunları raporda “hasta öyküsü” kısmına geçmesini talep edin.

– Eğer doktor zaten yapmıyorsa, vücudun tamamını muayene etmesini sağlayın. Sizin görmediğiniz bölgelerde aldığınız darbelere ilişkin işkence izleri bulunabilir.

– Nöbetçi hekimin uzmanlık alanına girmeyen konularda, örneğin Kulak-Burun-Boğaz, Ortopedi ya da Psikoloji, Psikiyatri gibi kliniklere sevk talep edin. Hastanede ya da gözaltında tutulduğunuz zamanı uzatacağı düşüncesiyle bundan imtina etmeyiniz.

– Cildinizde işkenceye dair iz, kanama, şişlik, kızarıklık vs. olmaması, o bölgeye ilişkin doktorun tespit yapamayacağı anlamına gelmez. Sadece yara-bere izi bulunan yerleri değil, darbe aldığınız tüm bölgeleri muayene ettirin. Bölgede ağrı veya hassasiyet olması da doktorun o bölgeye darbe alındığın dair rapor düzenlemesini mümkün kılar.

– Eğer kafa bölgesine, iç organlara denk gelen karın ve sırtın alt kısımlarıyla genital bölgelere darbe aldıysanız, sadece fiziki muayene ile yetinmeyin ve tomografi, MR (emar), kemik sintigrafisi gibi ileri tetkik yöntemlerini doktordan talep edin.

– Ciddi olduğunu düşündüğünüz ayrıntılar dahil olmak üzere, maruz kaldığınız fiziki müdahaleleri ve psikolojik baskıyı avukat görüşmesinde avukatınıza anlatın ve eğer mümkünse avukatınızdan “Görüşme Tutanağı” düzenlemesini talep edin. Bu tutanağa hem olayları hem de avukatın tespit edebildiği işkence delillerini yazdırıp tutanağı birlikte imzalayın.

– İfadenizi verirken (savcılıkta veya mahkemede), maruz kaldığınız tüm bu muameleleri ayrıntılı olarak, yer, zaman, kişi, araç ve şekil unsurlarını içerir şekilde anlatınız ve şikâyetçi olduğunuzu belirterek tüm bunları tutanağa yazdırın.

– Polis nezaretinde alınan gözaltı raporlarının yeterli olmadığını düşünüyorsanız, serbest bırakıldığınızda hastaneye giderek, tutuklanırsanız cezaevinden sevk isteyerek yeniden raporlama sağlayın.

– Olayın üzerinden zaman geçmeden, hatırladığınız tüm detayları yazılı hale getirip, bir dilekçe haline getirerek savcılığa şikayet dilekçesi verin.

-Lüzum görüldüğü takdirde, Adli Tıp Kurumu’na sevk edilmeniz söz konusu olabilir. İşkence gibi bir konuda üşengeçlik göstermeyin ve süreci sonuna kadar takip edin.

– İşkence konusunda uzmanlığı ve deneyimi bilinen Türkiye İnsan Hakları Vakfı’na başvurarak, işkencenin raporlanmasını sağlayınız. Ayrıca İnsan Hakları Derneği gibi, insan hakları ihlallerini raporlayan kurumlara başvurun yapın.

– Savcılar ve doğal olarak emniyet, olayın üstünü örtmek, açığa çıkmamasını sağlamak için gönülsüz bir soruşturma yaparak dosyayı kapatmak isteyecektir. Burada sizin dikkatli ve ısrarcı olmanız, süreci ilgili kişi ve kurumlarla birlikte dayanışma içerisinde yürütmeniz, olayın tanıklarını ve kamera kaydı gibi delilleri gerekirse bizzat bularak işkenceyi delillendirmeniz sadece münferit olay bakımından sonuç doğurmakla kalmayacak, benzer vakaların yaşanmaması için caydırıcı bir mücadele pratiği olacaktır.

Adaletsizliklere karşı mücadele eden, örgütlenen ve eyleyen herkesin yolu sık sık karakollardan, adliyelerden geçer. Uluslararası insan hakları hukukunun ayrılmaz bir parçası ve temeli olan ifade özgürlüğü hakkını veya örgütlenme hakkını kullanan insanlar, devlet tarafından hukuk araç kılınarak, hukuk ihlal edilerek veya bazen hukuk askıya alınarak baskı altına alınmaya, sindirilmeye, hapsedilmeye çalışılır.

İşte bu süreçlerde; polisin, jandarmanın, savcının veya hakimin değişik kategorilerdeki sorularıyla karşı karşıya kalabiliriz. Bu soruların çok azına yasal olarak cevap verme zorunluluğumuz olsa da, çoğunlukla cevap vermek zorunda olmadığımız sorularla karşı karşıya kalırız. En sık karşılaştığımız birkaç örneği bu yazıda inceleyeceğiz.

DURDURMA-YAKALAMA ESNASINDA: Polis ya da jandarma, sizi yolda durdurduğunda ya da bir suç iddiasıyla yakaladığında, kimliğinizi ibraz etmek dışında hiçbir soruya cevap vermek zorunda değilsiniz. Çoğu zaman sarf ettiğiniz sözler çarpıtılarak ya da aleyhinize yorumlanarak yakalama tutanağında geçirilir ve bu da ilerde aleyhinize sonuçlar yaratabilir. Bu yüzden avukatınızla görüşmeden, onun hukuki yardımından faydalanmadan hiçbir soruya cevap vermemek yerinde olacaktır.

EMNİYETTE/POLİS-JANDARMA KARAKOLUNDA: Karakollarda en sık rastlanan durum, Terörle Mücadele polisinin ya da İstihbarat elemanlarının kişiyi bir odaya alarak mülakat adı altında yasadışı bir görüşme yapmasıdır. Bu görüşmeye avukatınız çağrılmaz ve değişik psikolojik ya da fiziki baskı yöntemleriyle karşılaşabilirsiniz. Gerçek dışı bilgiler verilerek itiraf alınmaya çalışılabilir ya da kendinize veya başkalarına dair bilgi vermeniz istenir. Bu görüşmeye kesinlikle gitmek zorunda değilsiniz, gitmemelisiniz. Rızanız dışında bu sorguya muhatap kaldığınız takdirde ise hiçbir soruya cevap vermeyiniz. Avukatınızla görüşmeden ve avukatınız yanınızda olmadan sorulan hiçbir soruya cevap vermeyiniz ve tek kelime konuşmayacağınızı beyan ederek yasadışı sorgunun derhal sonlandırılmasını talep ediniz.

İFADE SIRASINDA: Avukatınızla birlikte ifadeye girdiğinizde kimliğinize ilişkin sorulara doğru cevap vermeniz gerektiği ifade edilir. Yasal olarak sadece kimliğe yani kim olduğunuza dair sorulara cevap vermeniz gerekir: Bunlar ad-soyad, anne-baba adı, doğum yeri ve doğum tarihi gibi temel bilgilerdir. Mail adresi, telefon numarası, sosyal medya hesapları, özgeçmiş ve benzer sorular bunun kapsamında değildir, bunlara cevap verme zorunluluğunuz yoktur.

Bu başlıkta bahsedilmesi gereken bir husus da, en önemli haklardan olan susma hakkıdır. Karakolda, savcılıkta ya da mahkemede tarafınıza suçlamayla ilgili olarak yöneltilen sorulara cevap vermek zorunda değilsiniz. Susma hakkınızı isterseniz bazı sorular yönünden isterseniz de ifadenin tamamı bakımından kullanabilirsiniz. Tüm ifade bakımından susma hakkınızı kullandığınızı belirttikten sonra soru sormaya devam edilmesi, bir baskı yöntemidir ve başka soru duymak istemediğiniz takdirde bunu belirterek ifadenin sonlandırılmasını talep edin.

SOSYAL-EKONOMİK DURUM ARAŞTIRMASI: Hakkınızda bir ceza davası açıldığında ya da tazminat davası gibi bir davada taraf olduğunuzda mahkeme; polis ya da jandarmaya bir yazı göndererek Sosyal ve Ekonomik Durumunuzun araştırılmasını ister. Buna kısaca SED denilmektedir. Normalde bu araştırmanın, size sorularak değil, bağımsız kaynaklardan araştırılması gerekirken, hemen her zaman memurlar, bütün soruları size sorup kağıda yazarak bu işi bitirmeye çalışırlar. Üstelik bunun için evinizin ya da ailenizin evinin kapısı sürekli aşındırılır. Kimi zamansa defalarca telefonla arayarak karakola gitmenizi isterler. Belirtmek gerekir ki bu usul, yasaya aykırıdır ve bu durumda hiçbir şekilde karakola gitmek veya sorulara cevap vermek zorunda değilsiniz. Ancak siz cevap vermediğinizde, ailenizden ya da komşularınızdan bu bilgileri almaya çalışacaklardır, ki bu da bazen aleyhinize sonuçlar doğurabilir. Bu hususları da göz önünde bulundurarak bir tavır geliştirmeli ve her halükarda sadece ekonomik durumunuzu aydınlatacak gelir ve giderlere dair sorulara cevap vererek, bunun dışına çıkan sorular sorulmasını engellemelisiniz.

Sonuç olarak; akılda tutulması gereken devletin bir bütün olarak aleyhinize çalıştığıdır. Söylediğiniz her kelime ve özellikle atacağınız her imza aleyhinize delil olarak kullanılabilecektir. Bu nedenle sizin hak ve menfaatlerinizi koruyacağından emin olduğunuz profesyonel bir hukukçunun yani avukatınızın hukuki yardımından faydalanmadan hiçbir belgeye imza atmamanız, hiçbir soruya cevap vermemeniz önem taşımaktadır.

Av. Davut Erkan

[email protected]

Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 29. sayısında yayımlanmıştır.