The post Yapay Et – Aysel Özdemir appeared first on Meydan Gazetesi.
]]>
Bundan 10 sene ya da 20 sene sonra marketlerin şarküteri bölümlerindeki fiyat fişlerinde şöyle yazıların yazdığını görmek niçin şaşırtıcı olsun ki: “Yapay Dana: 20 Lira, Gerçek Dana: 60 lira, Organik Gerçek Dana: 100 lira”. Alın size, her cebe, her toplumsal sınıfa uygun yiyecek!
Teknoloji ve genetik bilimi yeni bir tartışma konusunu daha önümüze koydu. Son bir kaç yıldan beri, birtakım bilimciler “Kök Hücreden Yapay Et” üretmeye çalışıtılar ve görünüşe bakılırsa da her geçen gün daha da “başarılı” adımlar atıyorlar.
NASA, 2000’li yılların başlarında uzayda uzun süre kalacak astronotların beslenme ihtiyacını karşılamak için “Yapay Et” üretme projelerinin ilkini başlattı. Birkaç yıl önce de Google’ın kurucu ortaklarından Sergey Brin’in sağladığı 250.000 Euro’luk bir fonla Hollandalı bilimciler tarafından üretilen yapay et daha da geliştirilmek üzere “görücüye çıktı”. Nihayetinde 2016 yılında Memphis Meat adlı şirket, orjinal et hücrelerini kopyalayarak suni biftek yapmayı ve etin maliyetini 18.000 dolara kadar düşürmeyi başardı. Bununla beraber birçok farklı şirket bu meseleye yoğunlaştı ve bu konudaki çalışmalarını hızlandırdı. “Bu şey”in maliyeti şimdilik çok fazla olsa da belki de, beş on yıl içerisinde hem tat hem de maliyet açısından yeterliliğe ulaşabileceği söyleniyor.
Bu gelişmenin kendisi pek çok tartışmayı da beraberinde getirdi, kimileri bunu “Artık kimse ceset yemek zorunda kalmayacak” gibi bir argümanla müjdelerken, kimileri bunun dünyadaki açlık sorununu çözmek için büyük bir adım olduğunu söyledi. Başka bir kesim yapay etin lezzetinin tutturulup tutturulamayacağının endişesini taşırken, bazısı da bunun ne kadar sağlıklı olabileceği üzerine sorular sordu.
Endüstriyel Çiftlikler mi? Laboratuvarlar mı?
Pek çoğumuzun bildiği üzere, et endüstrisi hayvanlara yapılan işkenceyle, küresel ısınmaya yaptığı katkıyla ve su israfıyla kelimenin tam anlamıyla ekolojik bir felakettir. Fakat yapay et üretmek böyle bir felaketi sonlandırabilir mi? Pek mümkün görünmüyor. Çünkü burada doğayla kurulan o “tek taraflı” ilişki aynı kalırken, sadece onu kullanma yöntemi değişiyor. Yukarıda adını andığımız şirketler ve kurumlar, küresel ısınmayı, su israfını, hayvanların katledilip katledilmiyor oluşunu önemsedikleri için mi bu işe girmişlerdir, yoksa şirketlerinin geleceğini garanti altına almak, kar etmek ve yeni dönemde daha fazla güç kazanmak için mi? Bugünlerde ilkine inanmak en iyi ihtimalle saflıktır. Et endüstrisinin yaptığı şey; bir canlının sırf onu tüketmek ve onun üzerinden kar etmek için “üretiliyor” olması, ikinci durumda da değişmiyor. Yapay et üretme girişimleri, hayvanların ticari bir değer olarak görülmesinin ilk adımı olan endüstriyel et üreticiliğinin bir üst noktasıdır. Önce hayvandan daha fazla verim almak için hayvan şişirilir, daha rahat kontrol edilmesi için kapatılır, daha fazla süt vermesi için yavrusundan ayrılır… Nihayetinde biraz “daha dahası” için, niye hayvanın tümünü yetiştirmenin maliyetine katlanalım ki, sadece ihtiyacımız olan yerlerini yetiştirir, Churcill’in bundan yıllar önce dediği gibi “kanadını ya da göğsünü yemek için bütün bir tavuğu yetiştirme garipliğinden, bu parçaları uygun ortamlarda ayrı ayrı yetiştirerek kurtulacağız” denilir. Yani bu gariplikten doğadaki insan dışı varlıkları korumak kollamak için değil, işine öyle geldiği için kurtulmaya çalışılır.
Her Yapay Pazar, Kendi Organik Pazarını Doğurur
Endüstriyel tarım yöntemleri, endüstriyel hayvancılık, GDO’lu ürünlerin sofralarımızı işgal etmesi, organik/doğal tarım/besicilik gibi işleyişlerin ortaya çıkmasına neden oldu. Yediği şeyin lezzetsiz, yenilen şeyin kötü koşullarda yetiştiğini düşünen kent soylularının “pazar” olarak görüldüğü bu anlayış, endüstriyel üretimin daha pahalı bir versiyonu olarak hayatımıza iyiden iyiye girdi. Aynı senaryonun söz konusu mesele geçerli olabileceğini düşünüyorum. Bundan 10 sene ya da 20 sene sonra marketlerin şarküteri bölümlerindeki fiyat fişlerinde şöyle yazıların yazdığını görmek niçin şaşırtıcı olsun ki: “Yapay Dana: 20 Lira, Gerçek Dana: 60 lira, Organik Gerçek Dana: 100 lira”. Alın size, her cebe, her toplumsal sınıfa uygun yiyecek!
“Açlık Sorunu Miti”
Geçtiğimiz günlerde Birleşmiş Milletlerin Güney Sudan’da kıtlık ilan ettiğini hatırlarsınız. 100.000 insanın açlıkla sınandığı ve 1.000.000 insanın kıtlık koşullarında yaşadığı Güney Sudan’da, kimi yardım kuruluşları çocukların ölmemesi için tüm dünyadan yardım talep etmişti.
Sudan örneğinde gördüğümüz gibi, özellikle Afrika Kıtasında, her 3- 5 senede bir kıtlık ilan ediliyor. Vakıflar ve dernekler yardım çağrıları yapıyor. Oyuncusundan, bürokratına; dünyanın önde gelen isimleri Afrika’da açlıktan midesi derisine yapışmış çocuklarla poz veriyor. Fakat midesi derisine yapışmış bu çocuklar açlıktan iki büklüm kalıp başlarındaki akbabanın kendilerini yemesini beklemeye; onlarla yüzlerle binlerle ölmeye devam ediyorlar. Bütün çabalar nedense “sonuçsuz” kalıyor. Sonuçsuz kalıyor çünkü herkes sonuca odaklanıyor, kimse aslında birçoğumuzun bildiği “neden”e odaklanmıyor.
Özetle, dünyada açlık sorunu yoktur, sorun adaletsizliktir! Sorun kapitalistlerin, devletlerin savurganlığında, orta sınıfın konformizm tutkusundadır. Açık ve samimi olalım, eğer dünyada gerçekten bir açlık sorunu olsaydı dünyanın yarısı çok yemek yemekten diğer yarısı da yemek yiyememekten ölür müydü?
Açlık sorununu, laboratuvarlarda değil, sokaklarda bizi açlıkla sınayanlarla kavga ederek çözülebilir. Bunun, laboratuvarlarda, şaibeli kaynaklar tarafından fonlanan bir takım bilimciler tarafından çözüleceğini düşünmek acizliktir. Kaldı ki, tarih bu tür deneylerin başarısızlıklarıyla doludur. Unutmayalım ki GDO’lu gıdalar ve soyadan üretilen et ve kıymanın da açlık sorununa çözüm olacağı söyleniyordu. Şimdi bu ürünler hakkında ne söylendiği herkes tarafından biliniyordur sanırım.
Daha Kökten Bir Eleştiriye Doğru
Yukarıda saydığımız endişelerin dışında, bu meselelere yönelik kökten eleştiriler de bulunmaktadır. Yapay et, yapay deri, yapay organ ve nihayetinde yapay insana evrilmesi muhtemel olan bir sürecin, insanların ve doğanın git gide birileri için robotlaştırılacağına dair endişeleri açığa çıkardığını görüyoruz. Aslında, bu endişeler çok da yersiz değildir. Günümüz teknolojisi ile kapitalizm akrabadır. Atom bombası, envai çeşit hastalık ve buna benzer birçok şey bu ortaklığın ürünüdürler.
Öte yandan herkes bilir ki, en iyi beslenme yerel beslenmedir. Kapitalizmin tarihi, bu beslenmenin kaynaklarını belirli merkezlere çekerek bu en temel ihtiyacı kontrol etmek üzerine kurmuştur. Sebzeler seralara, hayvanlar üretim çiftliklerine ve öteki yiyecekler için kullanılan “hammadeler” de yeni bir ürüne dönüştürülmek üzere fabrikalara toplanmıştır. Gıdanın üretimi tam olarak merkezileştirilemese bile dağıtımı ve işlenmesi belli başlı kişilerin, şirketlerin keyfine kalmıştır. Herhangi bir gıdanın laboratuvar koşullarında üretiliyor olması ise, bu merkezileşme hamlesinin doruk noktasıdır. Artık her şey kontrol altındadır.
Peki kimler kontrol etmektedir bunu? Sen ben ya da bir lisede biyoloji dersinden duydukları ile genetiği tanımlayan sıradan insanlar mı, yoksa genetik biliminin karmaşık yapısına hakim olan bir grup “elit” ve onları bu alanda çalışmaya teşvik eden bir grup kapitalist mi? Halihazırda, gündelik hayatta kullandığı teknolojik aletlerin nasıl açıldığı ve bozulursa nasıl tamir edilebileceğini bilmeyen ve bu yüzden teknoloji şirketlerinin bağımlısı haline gelmiş günümüz insanının; yapılma, işlenme ve üretilme sürecinden bihaber olduğu besinlerin yiyecek olması ve beslenmede ilerleyen süreçlerde bu şirket ve gruplara bağımlı kalacak olması sizleri de endişelendirmiyor mu?
***
Teknoloji ve bilim dünyasında yaşanan bu gelişmeler kapitalizmin dünyayı sürüklediği uçurumlardan bağımsız düşünülemez. Dünyanın sürüklendiği bu yolun taşları da kapitalizm ve iktidarlar tarafından her adımda yaşamın içi boşaltılarak, her varlık teker teker nesneleştirilerek, metalaştırılarak özenle dizilmiştir. Yani kimilerinin iddia ettiğinin aksine, bu tarz çalışmalar bir yaratma ya da can verme eylemi değil, canlının anlamından ve köklerinden kopartılmasıdır. Çünkü canlılık yalnızca bir kas ve sinir dokusuna sahip olmakla açıklanamaz.
Aysel Özdemir
The post Yapay Et – Aysel Özdemir appeared first on Meydan Gazetesi.
]]>The post ” Gen Etik ” – Belen Yıldırım appeared first on Meydan Gazetesi.
]]>
Uzun zamandır süren spekülasyonların ardından, Junjiu Huang (Sun Yat-sen Üniversitesi, Guangzhou) ve laboratuvar arkadaşları, insan embriyosunun DNA’sında değişiklikler yaptıkları, böylece doğuştan gelen hastalıkları tedavi edebilme amacı taşıdıkları deneylerin sonuçlarını yayımladılar. Yıllardır vaat edilen ve etik tartışmaları doğuran çalışmalar, genetik alanında dev bir tabu olan insan embriyosuyla çalışma tartışmalarını yeniden canlandırdı.
Çığır açan teknik: CRISPR-Cas9
Huang’ın takımı, 2013’te keşfedilen ve gen mühendisliğinde çığır açtığı söylenen CRISPR-Cas9 yöntemini kullandı. CRISPR teknolojisi ile, embriyo ya da erişkin canlıda hasarlı bir geni tamir etmek ya da hatalı geni devre dışı bırakarak potansiyel ya da mevcut hastalıkları tedavi etmek mümkün olabilecek. Bugüne kadar yöntemi denemek için yapılan araştırmalarda, bakteriler, bitkiler, fareler ve maymunlar gibi bir çok tür kullanılmıştı. İnsan kök hücrelerinde de uygulanan yöntem, ilik kanserine karşı bir tedavi umudu olmuştu.
CRISPR; bakterilerin, bakteriyofaj (bakteri yiyicisi) denen bir grup virüse karşı korunmak için geliştirmiş olduğu mekanizmanın bir parçası olan, tekrarlanan DNA dizilerine verilmiş isimdir. Bakteri, Cas9 diye adlandırılan bir proteini, virüsün genomuna uyan bir RNA dizisine bağlıyor ve oluşan bu karma yapı virüsün DNA’sını keserek etkisizleştiriyor. Dolayısıyla CRISPR, hedef DNA’ya kitlenen RNA’nın yerini aldığı için geçtiğimiz yıllarda geliştirilen gen değiştirme tekniklerine kıyasla çok daha kolay, ucuz bir yöntem haline geliyor.
CRISPR-Cas9 teknolojisinin olanakları neredeyse sonsuzlukla ifade edilebilir. Ama bu sonsuzluk, yöntemin hatasız sonuçlar verdiği anlamına gelmez. Şimdiye kadar, bir hücreli canlı kültürleriyle yapılan araştırmalarda bile, bu yöntemin hem ilgili genlerin üzerinde, hem de ilgisiz başka genlerde mutasyonlara neden olabildiği görülmüştür. Bu gen hataları da aynı derecede sonsuz çeşitlilikte yaşamsal bozukluklara neden olabileceği anlamına geliyor.
Hastalıklara Deva: CRISPR-Cas9
Huang’ın takımı, çalışmasında 86 insan embriyosu kullandı. Bu embriyolar, tüp bebek kliniğinden alınan ve normal bir gelişim süreci göstermesi mümkün olmayan, triplonüklear zigotlardı. Embriyolara müdahalenin ardından, 48 saat boyunca canlılık gösteren 71 adet 8 hücreli embriyo içinden 54 embriyo analiz edilebildi. Bunların sadece 28’inde genler değiştirilebildi. Bunların arasında 4 embriyo gen onarımı aşamasındaki hatalarla, 7 embriyo verilen genin değil, DNA içindeki başka bir genin kopyalanması nedeniyle bozuldu. Ayrıca ilgisiz genlerde de hatalar gözlemlendi. Bütün genlerin analiz edilmesi tamamlandığında ise başka hataların da çıkması bekleniyor.
Huang’ın takımı, çalışmalarını Dawn, Parkinson ve Akdeniz anemisi gibi embriyonik evrede öngörülebilen hastalıklar üzerinde yapmıştı. Yöntemin şu anda ne kadar hata payı olduğu ve gelecekte nasıl geliştirileceği belirsiz olsa da, bu tarz çalışmalar ve tartışmaların artık sürekli karşımıza çıkacağının habercisi niteliğinde. Arizona Üniversitesi’nden Joel Garreau’da, 2012 yılında ABD savunma bakanlığının desteklediği projelerde, metabolizma genetiğini değiştirerek daha güçlü ve dayanıklı askerler yaratmak peşinde olduğunu açıklamıştı. Yeter ki bir kez insanlar üzerinde kullanılması için önü açılsın; işte o zaman kapitalizmin hayalindeki süper işçileri ya da devletlerin hayalindeki süper askerleri yaratmak için kullanılacak olan milyon dolarlar, hırs ve rekabet tanımayan yeni şirketlerle tanışacağız demektir. Hasta olmayan, metabolizması farklı çalışan, fiziksel anlamda dayanıklı insanlar hayalini devletlere satmak pek de zor olmasa gerek.
Bilimde Etik Hassasiyeti
Birinci Dünya Savaşı boyunca ve ardından gelen süreçte başta Almanya, Japonya, Rusya, Amerika gibi devletler, bir sonraki savaşın hazırlığı adına tıp, genetik ve biyoloji alanlarında dehşet dolu çalışmalara imza atmışlardı. Nazi Almanyası’nın genetik çalışmalarını yöneten Josef Mengele, toplama kamplarında ikizler üzerinde gözlerine kimyasal enjekte etmek, narkoz olmadan ameliyatla bedenlerini birbirine yapıştırmak gibi korkunç deneyler yapmıştı. Mengele, o dönemde yaptığı çalışmalardan dolayı, günümüzde modern genetiğin kurucu isimleri arasında anılıyor. Savaş zamanında insanlar üzerinde yapılan katliamlar bugün, hayvanlar üzerinde yapılıyor. Örneğin, Ludwig-Maximilians Üniversitesi’nden Wolfgang Enard; farelere insan geninde bulunan Foxp2 geni eklediğinde daha hızlı öğrendiklerini gözlemlemiş.
Özellikle ikinci dünya savaşı sonrasında, meslektaşlarının yaptıkları ve yapabilecekleri karşısında dehşete düşen bilim insanlarının öncülüğünde bilimin sınırları ‘etik’ ile belirlenir oldu. Genetik bilimi tarihindeki bu korkunç deneylerin mucitleri ya da DNA’yı keşfeden James Watson gibi ırkçı bilim insanlarının frenleyicisi olsun diye midir bilinmez, insan merkeziyetçilik etiğin ana unsurlarından biri haline geldi. Böylece Huang’ın çalışmalarını yayımlatmayan ve etik gerekçelerle durdurmalarını isteyenler, aynı etik anlayış içerisinde, hayvanlar üzerinde deneyler yapmayı makul ve kabul edilebilir görebiliyorlar.
Kapitalizmde Para Hassasiyeti
Bu zamana kadar bilim insanları, çalışanı oldukları şirketlere, yöntemin insan geninde de kullanılabileceğinden bahsederken, Huang ve takımının çalışmasıyla, milyon dolarlık vaatleri boşa çıkmış oldu. Üstelik tüm bu araştırmalar, yüklü savaş yatırımları olan devletlerin himayesi ve desteğinde gerçekleştiriliyorken… Kapitalizmin müdahalesi ile etik eleştiriler de, Huang ve takımının gelecekte korkunç sonuçları doğurabileceği tahmin edilen çalışması gibi iyice bulanıklaşıyor.
Belen Yıldırım
Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 27. sayısında yayımlanmıştır.
The post ” Gen Etik ” – Belen Yıldırım appeared first on Meydan Gazetesi.
]]>