Anarşizmin teorisine dair kitaplarının yanı sıra Türkçe’ye çevrilmiş felsefe, coğrafya ve biyoloji alanlarında da eserleri bulunan anarşist Pyotr Kropotkin’in, şimdi de “Rus Edebiyatında İdealler ve Gerçeklik” adlı edebiyat eleştirisi Hece Yayınları tarafından çevrildi. Kropotkin, “yapıcı eleştiri”yle yazdığı kitapta, Rus edebiyatının tarihsel gelişimini, geçiş dönemlerini ve o dönemin güncel edebi yapısını ele alır. Rus edebiyatını eleştirel bir perspektiften değerlendiren Kropotkin bize -kendi tabiriyle- ‘Büyük Rusya’ coğrafyasındaki halk isyanlarının edebiyata, edebiyatın da halka etkisini kavrama olanağı sunuyor.

Kropotkin, kitapta kronolojik bir hat izler: Rus dilinin asimilasyon süreci, kilisenin yasakladığı halk şiirleri ve ardından otoritenin halk üzerindeki baskılarını hikayeye dönüştüren yazarlar, bu yazarların hikayelerinin gerçek anlatımları… Ve der ki: “Rus toplumunun özlemleri devletin ‘mavi kitabından’ ya da gazetelerinden değil ancak sanat eserlerinden ve edebiyattan öğrenilir.”

Kropotkin tek bir kitapta ele alınamayacak olan Rus edebiyatında dikkatini modern edebiyata yöneltmiştir. Rus modern edebiyatının kurucuları olarak tanımladığı Puşkin ve Gogol’ı daha dar alanda ele alırken politik edebiyata ve eleştiriye daha geniş yer verir.

Dil, Asimilasyon, Çar ve Kilise

1850’lere kadarki Rus edebiyatını tarihsel bir akış içerisinde ele aldığı ilk bölümde Kropotkin, Rus dilini, İgor Destanı’nı, orta çağ edebiyatını, 18. yüzyılı ve 19. yüzyılın başını kendine konu edinir.

Bu bölümde, “İgor Destanı”nda yazılan bir şiirin sonradan halk tarafından şarkı olarak söylenmesini örnek göstererek; bunun gibi birçok epik halk şarkısının da o dönemde söylendiğini fakat kilisenin, 15-16-17. yüzyıllarda halk şarkılarını “dinsiz şarkılar” şeklinde niteleyerek yasakladığını, ozanlara ise çok ağır cezalar verdiğini anlatır.

Ardından Çar’ın ve Kilise’nin otoriteyi sağlamak için uyguladığı baskıları artırmasıyla yeni gelişen Rus halk edebiyatının bu durumdan çok fazla etkilendiği; epik şiirlerin taze ve güçlü yapısını yitirdiği, yerine üzüntü, melankoli ve her türlü iktidara boyun eğme temelini esas alan bir hale girdiği belirtilir.

Politik Edebiyat Öncesi

Üzerinde daha fazla duracağı politik edebiyat öncesinde Kropotkin, “özgürlük aşığı” dediği Lermontov’u, gençliği pasifize etmekle itham ettiği Tolstoy’u, Turgenyev’in politik melankolisini, Gogol’un gerçekçiliğini ve Dostoyevski’nin suçluluk psikolojisinde olan Raskolnikov karakterini anlatır.

Lermontov’u anlatırken onun çok yönlülüğünden ve iktidarlara meydan okurcasına yazdığı şiirlerinden çok etkilendiğini belirtir. Lermontov’un Puşkin’in ölümü üzerine yazdığı şiirinden hareketle büyük bir şair ve aynı zamanda özgürlük aşığı olduğunu söyler.

Lermontov’dan sonra Gogol’dan bahsederken Gogol’un hikayelerinin oldukça gerçekçi olduğunu ve mizahının bu gerçekçilikten geldiğini anlatır. Kropotkin’e göre Rus edebiyatına sosyal edebiyatı ve sosyal eleştiriyi sokan, Gogol’un kendi içinde bulunduğu koşulların analizine dayanan yazılardır.

Ardından Turgenyev’e geçen Kropotkin, onun cazibesinin yazdıklarındaki politik melankoliden kaynaklandığını belirtir. Dönemin romanlarını karakterize eden melankolinin bir ümitsizlik olmadığını, her tarafta köleliğin ve despotizmin zaferi görülürken, Turgenyev’e “Mektuplarım” eseri için teşekkür borçlu olduklarını belirtir.

Rus edebiyatının Rusya dışında da tanınır kılınmasında etkisi olan edebiyatçılardan Tolstoy’un incelemesini de yapan Kropotkin, Tolstoy’un hislerini/fikirlerini belli etmede ve çocuklara bilgi aktarımı süreçlerinde çok yetenekli olduğunu, fakat hareketli politik atmosferin onu heyecanlandırmadığını aktarır.

Dostoyevski ve onun eserlerindedir sıra. Dostoyevski’nin kaleme aldığı karakterlerin genelde dışsal hayat koşullarıyla batırılmış ve bir daha çıkamamış, insani muamele görmemiş insanlar olduğunu söyler; bu durumda Dostoyevski’nin kendi yaşamı ve içinde bulunduğu koşullar etkili olmuştur. Yoksul mahallelerin ve karakterlerin anlatımının olduğu gibi (gerçekçi) yapıldığını belirterek herhangi bir edebiyat akımında karşılaşabileceğimiz en dokunaklı kısımların bu anlatımlar olduğunu iddia etmiştir.

Edebiyatın Resmi Halkın Hikayelerindedir

“Hikayelerden mücadeleye. Bu gerçek hikayelerden vazgeçenler teknik bir hata yaparlar.”

Kropotkin’e göre, Rus romanlarının büyük kısmını halk romancıları oluşturur ve halkın yaşamıyla ilgili sorunlar sadece politik ve sosyal dergilerde tartışılmaz, romanlarda da ele alınıp işlenir. Rusya’da fabrikaların gelişimi, manastırlardaki köylü yaşamlarını, Sibirya ormanlarındaki yaşamı, serserilerin yaşamını vs. coğrafyadaki bütün yaşamların hikayelerinin halk romancıları tarafından ele alındığını, bu romanların toplumsal hareketleri etkilediğini söyler. Halk romancılarının sanatta ve yaşamda realizmi temsil eden diğer tüm yazarlardan daha önemli konumda olduklarını belirtir.

Halk romancılarından sonra Rusya’da politik edebiyatın ortaya çıkışı; çıkan her politik yazı ya da romanın sansürlenmesinden sonra gerçekleşmiştir. Dönemin koşullarında daha matbaaya gitmeden önce, yazarın hangi modern politik görüşü temsil ettiğini bildirmesi gerektiği, kitabın Moskova ve Petersburg’ta sansüre uğramadan matbaaya gidebildiği ancak o zaman da kopyasının sansür kuruluna gönderildiği ve ardından yasaklandığını anlatılır.

Yine bu dönemin romancılarından Çernişevski’nin, “Ne Yapmalı” eserinin, dönemin sosyal sorunlarını çok iyi anlattığını ve toplumun bu sorunlara karşı ne yapması gerektiği konusunda yol gösterici olduğunu belirtir.

Ayrıca Kropotkin kitabında, çağdaş romancılar içinde yer alan Çehov’u da analiz eder. Çehov’un hicivlerinin çok etkili olduğunu, romanlarındaki “entellektüel” karakterlerinden hareketle bu kesimlerin toplumsal sorunları çözmede yetersiz olduklarını belirtir.

Kropotkin’in Rus edebiyatına dair tarihsel anlatımlarının olduğu, yazarların eserlerinden alıntıların yapıldığı; Rus Edebiyatı’nda İdealler ve Gerçeklik, bir edebiyat eleştirisi kitabı olmasının yanı sıra, edebiyatın nasıl olacağı sorusuna yanıt ararken sıkça başvurabileceğimiz bir kılavuz kitap olma özelliğini de taşıyor.

Şahin Efe

[email protected]

Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 45. sayısında yayınlanmıştır.

The post Halk Hikayelerinden Mücadeleye Rus Edebiyatında İdealler ve Gerçeklik – Şahin Efe appeared first on Meydan Gazetesi.

Toplumsal bir hareket olarak anarşizm, ortaya çıktığı ilk günden bu yana meydana çıkardığı yazınsal çabayla da toplumsallaşmaya çalışmış ve bu vesileyle farklı yazınsal deneyimlere girişmiştir. Anarşist hareketin etkili olduğu farklı coğrafyalarda yayınlanan gazeteler ve dergiler aracılığıyla düşünce kendini geliştirmiş, farklı yorumlara kavuşmuştur. Meydan Gazetesi’nin bu sayısıyla beraber giriş yaptığımız anarşizmin yayıncılık tarihini, bölge bölge, yayın yayın inceleyecek, anarşist yayıncılık geleneğini inatla yaşatan yoldaşlarla yaptığımız röportajlara yer vereceğiz.

İlk bölümde, 1 Mayıs’ta Haymarket’te devletin katlettiği yoldaşlarımızın mücadelesinden süzülen metinleri inceleyebilmek adına, bu ay Kuzey Amerika’da çıkan yayınlara öncelik verdik. İlk bölümde Mother Earth’ten The Blast’a, ABD tarihinde ön plana çıkmış süreli yayınlara yer verirken, bir sonraki bölümde yine ABD’deki anarşist hareketin tarihiyle özdeşleşmiş IWW’nin (International Workers of the World) yayın organı olan International Worker gazetesi editörlerinden Diane Krauthamer’le yaptığımız röportajı sizlerle paylaştık.

Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 26. sayısında yayımlanmıştır.

The post Anarşist Yayınlar Dizisi (1): Kuzey Amerika’da Anarşist Yayınlar – Zeynel Çuhadar appeared first on Meydan Gazetesi.