1869 yılında Rusya’da doğan Emma Goldman, ailesiyle birlikte yaşadığı St. Petersburg’ta, yaşadıkları ekonomik sıkıntılar yüzünden okulu bırakarak fabrikada çalışmaya başladı. Babasının zoru ile 15 yaşında evlendirilmeye çalışılan Emma bunu kabul etmeyince, üvey kız kardeşiyle birlikte kardeşlerinin yanına, New York’a gönderildi. İlk olarak Rochester’e yerleşen Emma, burada terzilikle yaşamını geçindirmeye başladı.
ABD’ye gitmesinden birkaç sene sonra 1 Mayıs’ın kökeni Haymarket katliamına da şahit olması, onun anarşist hareketin içerisine hızlıca girmesini sağladı. Fabrikalarda ve toplantı salonlarında, emek sömürüsü ve günde sekiz saatlik çalışma hakkı için konuşmalar yaptı. Emma bunun dışında, işçileri, kadınları, yani toplum içerisindeki tüm ezilenleri, toplumsal sorunları en iyi anlatacak yöntemlerden birinin tiyatro olduğunu düşündükten sonra, yaptığı konuşmaların birçoğunda farklı tiyatro oyunlarından bahsederek bu anlatım yöntemini kullanmaya çalıştı.
ABD’de yükselen anarşist hareketi kontrol altına almak için 19. yüzyılın son çeyreğinde devlet tarafından “Anarşizmle Mücadele Timleri” oluşturulduğunda; Emma Goldman’ın yaptığı birçok konuşma da “devlet karşıtlığı, işçi hakları, patron karşıtlığı, kadınların özgürlüğü” gibi devlet için oldukça “tehlikeli” konulara değindiği bahanesiyle, bu özel timler tarafından basılıyordu. Devletin baskısına rağmen Emma, toplantılarda cesurca konuşmalar yapmaya, inandığı ve mücadelesini verdiği düşüncelerini savunmaya, örgütlemeye devam ediyordu. Ezilenlerin mücadelesini tiyatro ile birleştiren Emma, eleştirel yazılan birçok tiyatro oyununu da konuşmalarında anlatıyordu. İşte tam da bu tarihlerde “Henrik İbsen ve Tiyatro” başlığıyla düzenlenen bir panel; “Anarşizmle Mücadele Timleri” tarafından basılır ve konuşmacı olan Emma’nın Henrik İbsen’in adını anmasıyla bir polis komiserinin bas bas bağırmaya başlaması bir olur. “Konuya bağlı kalmıyorsun eğer İbsen’den bahsedersen toplantıyı dağıtırım.” tehditlerini savuran komisere karşı sinirlenen Emma: “Konum zaten İbsen ve ben konuma bağlı kalıyorum.” der. Komiser ise “Hayır konun tiyatro sen İbsen’i anlatıyorsun.” diyerek kendince oluşturduğu bahane ile toplantıdaki herkese coplarla saldırır ve toplantının dağılmasına sebep olur. Aslında polis için Emma Goldman’ın panelinin konusunun tiyatro mu yoksa yasaklanan tiyatro yazarı Henrik İbsen mi olduğu da önemli değildir. Onları asıl rahatsız eden, Emma’nın konuştuklarıdır.
Bu ve benzer saldırıların ardından, Emma Goldman için bu saldırılar ve baskılar artık zamanla sıradanlaşmaya başlamıştır. Çünkü Emma Goldman’ın her konuşması devlet ve patronlar için tehlikeli bir hale gelmiştir.
Bu yüzden her konuşması, kolluk kuvvetlerinin saldırıları ile kesilmeye çalışılmaktadır. Emma Goldman ise tiyatronun toplumdaki çatlakları yansıtma gücünü de kullanarak, sömürü düzenindeki çatlakları daha da belirginleştirmeye başlamıştır. Emma Goldman “Modern Tiyatronun Toplumsal Önemi” adlı kitabında da dünyada çığır açmış birçok tiyatro oyununu yazarak, oyunların derinliklerinde bulduğu, ezilenlerin sınıf kavgasını açığa çıkarmıştır. Bu bakış açısıyla, oynanan ve yazılan birçok tiyatro oyununda toplumdaki çatlakların ayna gibi topluma tekrar yansıtıldığını ve bunun da insanların farkındalığını arttırdığını söylemektedir. Modern tiyatro hayatın karmaşıklığını, mücadelesini, yokluğunu, geçim sıkıntısını yansıtır. Emma “Belki de hayat okulunda, toplumsal sancıların büyük doğrularını öğrenmiş olanların tiyatro sanatının verdiği mesaja ihtiyaçları yoktur.” diyerek tiyatronun, etraflarındaki sis bulutları nedeniyle yaşamın gerçeklerinden uzaklaşan büyük bir entelektüel kesimin uyandırılacağını düşünmektedir. Ezilen kesimlerin zaten hapsedilerek, sömürülerek, yaşayarak gördüğü çatlakları bazı kesimlere de yansıtarak göstermenin önemli olduğunu düşünür. Ibsen, Strindberg, Hauptmann, Tolstoy, Shaw, Galsworthy gibi birçok halktan tiyatro yazarlarının yer aldığı kitap, mor kapağı ile Agora yayın evinden çıkmıştır.
Didem Erbak
Meydan Gazetesi Sayı 15, Ocak 2014