İşçiler için genç yaşlardan itibaren bir yıpratma biçimi olan meslek hastalıkları, her geçen gün normalleştirilmeye, meşrulaştırılmaya, görünmez kılınmaya çalışılıyor. Geçtiğimiz Temmuz ayında, coğrafyamızda zaten sadece 3 tane olan meslek hastanelerinden İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi, Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları Hastanesi’ne bağlı bir klinik haline getirildi. Meslek hastalığının olmadığını savunan şirketler ve devlet yetkililerinin bu hamlesi ile hali hazırda görmezden gelinen binlerce meslek hastalığı iyice yok sayılacak. Meydan Gazetesi olarak gazetemizin bu bölümünde meslek hastalıklarını ısrarlıca yazmayı sürdüreceğiz. Bu sayımızda ise akut radyasyon sendromu hastalığına değineceğiz.
Radyasyona gündelik hayatımızda hemen her yerde hepimiz maruz kalıyoruz. Ancak bazı çalışma alanlarında daha fazla radyasyona maruz kalmak zorunda olan işçiler, bu fazla radyasyonun yarattığı etki ile çeşitli hastalıklara yakalanıyorlar. Nükleer reaktörlerden kaynaklanan atıklara maruz kalan işçiler ile tanısal amaçlı kullanılan röntgen, tomografi veya mamografi cihazlarını kullanan ve kullanıldığı bölümlerde çalışan işçilerin olduğu bölümler bunlara örnektir. Öyle ki kanser tedavisi için kullanılan radyoterapi bölümünde çalışan işçilerin, fazla radyasyona maruz kaldıkları için kanser olma riskleri diğer işçilere göre daha yüksektir.
Akut Radyasyon Sendromu Nedir?
Akut radyasyon sendromu ise hücre yapısını bozan radyasyona uzun süre maruz kalmanın bir sonucu olarak yaşanan ağır bir hastalıktır. Vücudun lokal bir bölgesinin veya tamamının çok yüksek dozda (1 Gray’dan yüksek) radyasyona maruz kalması sonucu ortaya çıkar. Oysa gündelik yaşamımızda maruz kaldığımız bazal radyasyon yılda 1-2 mili Gray arasındadır. Bu hastalık bazen radyasyon toksisitesi (zehirlenmesi) veya radyasyon hastalığı olarak da tariflenir.
Sürekli kendini yenileyen bir yapıda olan vücudumuzun en küçük yapı taşı hücreler, vücudun ihtiyacına göre oluşur, büyür, bölünür ve gerekli olan yeni hücreleri oluşturur. Radyasyon bu döngüyü bozar. Yüksek radyasyona maruz kalan henüz olgunlaşmamış kök hücrelerdeki hasar, bu hastalığın başlamasının temel nedenidir.
Akut Radyasyon Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Maruz kalınan radyasyon dozuna ve tipine, ışınlanan doku hacmine, hastanın yaşına, mevcut sağlık durumuna veya uygulanan tıbbi müdahaleye göre değişmekle birlikte, genellikle hematopoetik (kanla ilgili), gastrointestinal (sindirim sistemi ile ilgili) ve serebrovasküler (beyin ve damarla ilgili) olmak üzere üç sistemi ilgilendiren semptomlar görülür. Bu sistemlerin yanı sıra (kutanöz radyasyon sendromu olarak da adlandırılan) radyasyona bağlı deri hasarları da mevcut tabloya eşlik edebilir. Bu sendromların her biri prodromal, latent, belirgin hastalık ve iyileşme olmak üzere dört klinik aşamada gözlenmektedir.
Bulantı, ateş, kusma, aşırı yorgunluk, ishal, iştah kaybı mide ve bağırsak şikayetleri gibi belirtileri olan akut radyasyon sendromu tek bir hastalık olmadığı için tanı koymak zor olabilir. Bir de hastanede bu hastalığın belirtileri gözlenen hastaya mesleği sorulmaz. Sorulsa bile teşhis konulurken genellikle bu durum göz önünde bulundurulmaz.
Akut Radyasyon Sendromu Kimlerde Görülür?
İlk kez 1945’de II. Dünya Savaşı sırasında Japonya’ya atılan atom bombası sonrası tanımlanan akut radyasyon sendromu, nükleer patlamalar dışında röntgen ışınları, radyoaktif elemanlar, siklotron ve betatron gibi hızlandırıcılarla tıpta tanı ve tedavi, sanayi röntgenografisi, sondaj ve yer saptama gereçleri, cerrahi gereçlerin sterilizasyonu, radyoaktif minerallerin çıkarılması ve işlenmesi, reaktörlerde araştırma ve enerji sağlama, radyoaktif maddelerin elde edilmesine ve kullanılmasına yarayan kuruluşlar, ışınlandırılmış atom yakıtlarının tekrar işleme sokulması, atom artıklarının yok edilmesi, radyoaktif materyalin taşınması gibi alanlarda çalışanları etkilemektedir. Ayrıca kontrolsüz radyasyona maruz kalma, ufak kaynaklardan radyoaktivite salınımı (nükleer tıp, brakiterapi, endüstriyel sayaçlar, ufak kalibrasyon kaynakları vs.) ya da taşıma kazaları, nükleer reaktör kazaları ve radyolojik dağıtım cihazları (RDC) sonucunda da karşılaşılabilir.
Aylin Sal
Meydan Gazetesi Sayı 46, Ekim 2018