Dünyada modayı belirleyen tekstil devleri olarak bilinen üç giyim markasının çalıştırdıkları işçilere karşı yaptığı muameleler, mafya baronlarını aratmıyor. Taşeron firmalarla anlaşarak yoksul ülkelerde ucuz işgücü ile kârlarına kâr katan 3 dev şirketin kara listesinden birkaçı ise şu şekilde:
Levi’s: 2000’de Endonezyalı Emilia adlı bir dikiş işçisinin açıklamasına göre Levi’s firmasına iş yapan Yulinda Duta Fashion ve Sandrafine şirketlerinin işçileri, haftalık 75 saate kadar mesai yapmalarına rağmen ücretlerinde düşüme gidildi. Bir başka işçinin açıklamasına göre Levi’s firması her iş bitiminde işçileri hırsızlık kontrolünden geçiriyor. Bununla birlikte 2002’nin sonlarında 350 kadın işçi Levi’s firmasının kendilerinden kestiği 400.000 Euro için şirketi protesto etti. Protestoya katılan bütün işçiler daha sonra fazla mesaiye zorlandı. İşçiler daha fazla çalışabilsin diye içeceklerine Amfetamin adlı kimyasal uyuşturucunun atıldığı ortaya çıktı. Pasifik’te bulunan Saypan’da, işçilerinin çalışma haklarını çiğnediği için 30.000 işçiye tazminat ödemek zorunda kaldı. Haiti’deki Levi’s atölyelerinde 250 işçi, sendika üyesi oldukları için işten atıldı. İçinde Levi’s firmasının da bulunduğu şirketlerden kot taşlama işçilerinin yüzlercesinin slikozis sebebiyle hayatını kaybettiği açıklandı. (Türkiye’de de slikozis sebebiyle birçok işçi yaşamını yitirdi.)
Victoria’s Secret adlı ünlü iç giyim firmasının skandalı ise geçtiğimiz yıllarda patladı. Victoria’s Secret firmasının ipliğinin pazara çıktığı manşetlere aslında bakılırsa mesele hiç de skandal değildi. Tam tersine herkes bu gerçeği biliyor, ama saklıyordu. Victoria’s Secret, 2007’de yaptığı anlaşma ile Burkina Faso’dan organik pamuk satın almaya başladı. Amaç, sürdürülebilir hammadde temin etmek ve Afrikalı kadın çiftçileri desteklemekti. “Yüzde yüz yağmur suyuyla beslenen ve hiçbir tarım ilacı kullanılmadan elde edilen” yüzde yüz pamuk kullandığını 2009’un sevgililer gününde duyuran şirket, ürünlerini insanların yaşam kalitesini arttırdığı iddiasıyla piyasaya sürdü. Ancak Victoria’s Secret’a pamuk üreten Burkano Faso şehrindeki çocuk işçilerin, çalıştıkları şirkette işkenceye maruz kaldıkları ortaya çıktı. Çocuklar, daha güneş doğmadan işe başladıklarını, günde 500 sıradan fazla tarlayı sadece kas gücüyle ve çapayla işlediklerini, öküz ya da saban kullanmalarının yasak olduğunu anlattı. Bütün gün hiç durmadan eğilerek pamuk toplamak zorunda kaldıklarını belirten çocuklar, dinlenmeye kalktıklarında, şefleri tarafından dövüldüklerini de açıkladı. Bu iddiaların ardındansa Victoria’s Secret adlı firmadan hala yanıt gelmedi.
Zara: 2011 yılının sonunda İspanyol giyim markası Zara’ya Brezilya Çalışma Bakanlığı tarafından soruşturma açıldı. İddia Zara’nın Brezilya tedarikçisinin işçilerini insani olmayan, “köleliğe yakın” koşullarda çalıştırdığı yönündeydi. Americana’da çeşitli fabrikalara düzenlenen baskınlarda, sağlığa zararlı koşullarda çalışan 52 Bolivyalı bulundu. Bolivyalıların kölece koşullarda, fabrikadan çıkartılmayarak çalıştırıldığı öğrenildi. Zara’nın sahibi İspanyol Inditex ile Brezilyalı Rhodes firmaları arasında yapılan üretim anlaşmasına rağmen, Rhodes’in işleri kayıtsız bir şekilde ve sağlıksız koşullarda çalıştıran başka firmalara devrettiği bildirildi. Zara, daha önce de onlarca kez kayıtsız işçi çalıştırmaktan ve işçilere köle muamelesi yapmaktan 50’ye yakın para cezası almasına rağmen, taşeron firmalarıyla işçilere kölece muamele yapmaya devam ediyor. Zara da Levi’s ve Victoria’s secret gibi, imaj çalışmasına onlarca milyar para akıtan dünyanın en büyük şirketlerinden sayılıyor.
Meydan Gazetesi Sayı 8, Şubat 2013