Abdülhamit’in nasıl bir istihbarat sistemi kurduğu, Osmanlı’daki siyaset geleneğiyle ilgilenenlerin bildiği bir durumdur. Abdülhamit’in bu istihbarat sistemi sayesinde, çevresindeki yolsuzlukların, rüşvetlerin, imtiyaz satışlarının farkında olduğu söylenir. Bunun, Abdülhamit’in iktidarını devam ettirmede bir politika olduğu açıktır. Siyasi iktidarlar, bu durumu teşvik ederek tahakküm politikalarının bir parçası olarak kullanır. Yolsuzluk ve rüşvet yoluyla siyaset sahnesindeki tüm oyuncular kazanılmış olur. Yolsuzluk ve rüşvet, devlet içi siyasette bir denge politikasıdır.
TC’nin Yolsuzluğu
Kuruluş itibarıyla TC, zaten bir yolsuzluklar devleti olmuştur. Gayrimüslim halklara uygulanan politikalarla yolsuzluk “milli iç politika” haline gelmiştir. Peşkeş çekmenin, kayırmacılığın, patronajın ilk örnekleriyle zengin yetiştirmeciliğine başlamıştır TC. Sonrasında;
1930’larda Koçlara, Sabancılara teşvik primleri, krediler; 1950’lerde Menderes’in yolsuzlukları; 1970’lerde Demirel’in kardeşine Ziraat Bankası tarafından verilen usulsüz krediler, peşkeş çekilen TCDD arsaları, yeğenlerinin karıştığı hayali ihracatlar, vergi yolsuzlukları; 1980’ler ve 90’larda Özal döneminde servetlerine servet katan “dostlar”, tarikatlar, faşistler, patronlar, Engin Civanlar ve Selim Edeslerin isimlerinin geçtiği Civangate yolsuzluğu, ihracat teşvikleri; 1990’larda el konulan bankalar, kurtarılan bankalar (1993-97 arasında 130 trilyonluk batık banka kredisi), bankaları kurtarmak için halktan alınan vergiler, maaş kesintileri; DYP-SHP koalisyonunda aklanan İLKSAN yolsuzluğu, İSKİ yolsuzluğu, Anavatan-Doğruyol Koalisyonu döneminde örtülü ödenekler, Çiller’in gayrimenkulleri, TOFAŞ, TEDAŞ yolsuzlukları; Refah Partisi-Doğruyol Partisi koalisyonu döneminde Süleyman Mercümek Olayı, Karadeniz Otoyol İhalesi, GSM ihalesi, SEKA arazisinin bedelsiz tahsisi, malvarlığı soruşturmaları…
Aslında devletin yolsuzluk politikasına aşinayız hepimiz. Tüm bunları gerçekleştirmek için çıkarılan kanunlar, yönetmelikler… Devlet, yolsuzluk politikalarının merkezi kurumsallaşmasından başka bir şey olarak düşünülebilir mi?
Dünyanın Yolsuzluğu
Fransa;
Fransa’da yaşanan yolsuzluklar, üst düzey siyasetçiler ve şirket patronlarının aynı okullarda eğitim görmesi ile ilişkilendiriliyor. Bu yakın ilişki sayesinde bir patron siyaset sahnesinde kendine kolayca yer bulabilirken, aynı şekilde siyasetçiler de şirketlerin üst düzey yöneticisi olabiliyor. Bu yakın ilişki özellikle yabancı sermayenin şirketlere kapalı olma durumuna neden olurken, yapılacak yolsuzlukların gizli bir şekilde gerçekleşmesini sağlıyor.
Yakın bir zamanda, sosyalist hükümetin başında bulunan Cumhurbaşkanı Hollande’in adı yolsuzluk davasına karışmıştı. Telekom şirketinde yolsuzluğa karışan üç devlet yetkilisi ile ilgili soruşturma başlatmayan Hollande, ülkede krize neden olmuştu.
Şu an IMF’nin başında bulunan Christina Lagarde da, Maliye ve Ekonomi bakanıyken (2008 yılında), Adidas eski patronu Bernard Tapie’ye illegal ödemeyle 403 milyon Avro vermiş ve krize neden olmuştu.
Ancak Fransa’da yolsuzluk denince akla gelen ilk isim Nicolas Sarkozy’dir. 2002-2004 yılları arasında, usullere aykırı kaynağı belli olmayan parayı Emniyet Genel Müdürü’ne vermiş ve aslında çok daha kapsamlı bir yolsuzluk krizine yol açmıştı. Aynı yolsuzluk kapsamında, İç İşleri Bakanı’na açıktan yüksek miktarda para vermekle yargılanan Sarkozy’nin en büyük yolsuzluğu bunların hiçbirisi değildi. 2007 yılındaki seçim kampanyasında Sarkozy’ye 150 bin Avro aktaran L’oreal şirketinin karıştığı yolsuzluk ülke gündemini çok meşgul etmiş, Sarkozy’nin sonraki seçimlerde düşmesine neden olmuştu. Kozmetik devi L’oreal’in yöntemini uygulayan birçok şirket, kamulaştırma riskine karşı hükümetlere rüşvet vermeyi seçiyor.
Afganistan;
Afganistan, Dünya Şeffaflık Örgütü verilerine göre dünyada en fazla yolsuzluğun yaşandığı devletlerin başında geliyor. 2010-2013 yılları arasında, Başkan Hamid Karzai ve çevresindeki isimlerin karıştığı Kabil Bankası’nda yaşanan finans yolsuzluğu, bu yolsuzlukların başında geliyor. Bu yolsuzluk kapsamında, Hamid Karzai ve çevresi bankanın 1 milyar dolarını kendi lüks çıkarları için kullandı.
Ülkenin kuzeyinde bulunan Balkh Eyaleti’nde sık rastlanan başka bir yolsuzluk, ordunun bu bölgedeki kişilerin topraklarına keyfi el koymasıdır. Ülkenin ABD güdümünde, kukla yöneticilerin elinde olması, bu yolsuzlukların oluşmasına daha fazla zemin hazırlıyor.
İtalya;
Siyasi yolsuzluk, İtalya’da, özellikle Calabria dahil olmak üzere Güney İtalya’da önemli bir sorun olarak devam etmektedir. Bu noktada en yozlaşmış kurum olarak siyasi partiler gözükmektedir. Kamu görevlileri ve parlamento da yaşanan yolsuzluklar da en çok ön plana çıkanlar arasındadır. Organize suçların, özellikle İtalya’nın yolsuzluğun yoğunlaştığı bölgelerde rastlanması bir rastlantı değildir. İhale süreçleri, yol ve demiryolu projelerinde yapılan yolsuzluklar İtalya siyasetinde normal karşılanır durumlar haline gelmiştir. Neredeyse her hükümetin, yolsuzluklara karıştığı İtalya’da, Berlusconi başkanlığında gerçekleşen yolsuzluklar yakın dönemin en çok ses getiren ve siyasi dengeleri altüst eden yolsuzluklardandı.
Ermenistan;
Şeffaf olmayan vergi ve gümrük gelirleri, haksız ihaleler, tercihli muamele, üst düzey hükümet yetkilileriyle kapitalizmin hızla büyüdüğü bir ortamda iş sektörü arasındaki ilişkiler Ermenistan’da yaşanan politik yolsuzlukların başında geliyor. Bu yolsuzlukların başında, 2004 yılında Erivan’ın altyapısı için Dünya Bankasının Ermenistan’a verdiği 30 milyon dolarlık kredi ile ilgili yolsuzluk geliyor. Özellikle su ve kanalizasyon altyapısı için alınan kredinin, projeyi alan bürokratik yapılarca kişisel kullanım gerekçesiyle harcanması ülkede büyük bir krize yol açmıştı.
Afganistan’da olduğu gibi Ermenistan’da da arazi ve mülk kamulaştırmaları devlet içindeki yöneticilerin kişisel gelirleri için kullanılan bir yönteme dönmüştür. 2007 yılında Dünya Bankası, Ermenistan’daki vergi ve gümrük kurumlarının karıştığı birçok yolsuzluk sorunundan kaynaklı, Ermenistan devletine yaptırımda bulundu.
Kanada;
Sponsorgate Skandalı, 1993 ve 2004 arasında Kanada’da yaşanan bu yolsuzlukta adı geçen bir numaralı parti, dönemin hükümetini oluşturan Liberal Parti’ydi. Özellikle Quebec bölgesinde, bölgenin bağımsızlığını savunan Quebecois Parti’sinin etkisini kırmak amacıyla gerçekleştirilen bir politika sonucunda yaşanmıştır. Liberal Parti’nin Quebec’e yaptığı yatırımlar ve sanayi hamlelerinin farkındalığını arttırmak amacıyla, reklam şirketleriyle yapılan milyon dolarlık anlaşmalarda yapılan yolsuzlukları kapsar. 2004’e kadar, bu niyetle 14 milyon dolarlık yatırım yapılmış olmasına rağmen, ortaya bir iş konmamış, buraya aktarılan paralar şirket sahipleri ve bürokratik yapılanmalar arasında paylaşılmıştır. Skandal, Liberal Parti’nin hükümetten düşmesiyle sonlanmıştır.
Şili;
2005 yılında, Quillota eyaletinde vali Luis Mella’nın karıştığı yolsuzluk ülke gündeminde bomba etkisi yaratmıştı. İş geliştirme programı kapsamında, eyaletlere ayrılan ödeneklerin kendi partisinin seçim çalışmalarında kullanması, sadece Mella’nın başında bulunduğu yönetimin görevi bırakmasına neden olmadı. Şili’nin farklı eyaletlerinde de benzer durumların yaşanıyor olduğu gerçeği bu şekilde açığa çıktı.
Hindistan;
Hindistan’da yaşansan yolsuzluklar, Hindistan halkının ekonomik durumunu etkileyen önemli konulardandır. 2005 yılında Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından yürütülen bir çalışmada, Hindistan halkının %62’sinin kamu dairelerindeki işlerini halletmek için rüşvet ödemek zorunda bırakıldı ortaya çıkmıştı. 2008 yılında yine aynı örgüt tarafından açıklanan bir raporda ise Hindistan halkının %40’ının rüşvet ödeyerek ya da kişisel bağlantılarını kullanarak (torpil yoluyla) kamu dairelerinde iş bulabildiği rapor edildi.
Hindistan’daki devlet hastanelerinde ilaç bulunamaması ya da var olan ilaçların sayısının arttırılması konusunda yaşanan yolsuzluklar oldukça yaygın. İhtiyaç duyulan ilaçlar konusunda doktorlarla görüşme, onay alma ve tanı hizmetleri servisinin sunulması, yolsuzluğun yaşandığı alanlardan. Hindistan’da büyük ölçekli yolsuzluk iddialarına konu olmuş programlardan biri, hükümetin sağlık konusundaki çalışması olan Ulusal Kırsal Sağlık Çalışması. 2005 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yönetilmeye başlanan bu sosyal harcama ve hak programının, Hindistan’ın kırsal bölgelerinde yaşayanların sağlık durumlarına ilişkin bir çalışma yürütmesi umuluyordu. 2004-2005 yılları içinde Hindistan hükümeti 277 rupilik harcamayı koruma altına aldı ve her sene bunu %1 oranında arttırdı. Ulusal Kırsal Sağlık Çalışması bunun ardından, büyük ölçekli bir yolsuzluk skandalıyla gölgelendi, birkaç üst düzey hükümet yetkilisi tutuklandı ve bazıları da cezaevinin “esrarengiz” koşullarında öldü. Yolsuzluğun sebep olduğu zararın, 2 milyar doları aşkın olduğu söylendi.
Endonezya;
6 Mart 2012 tarihinde Jakarta Yolsuzluk Mahkemesi, Enerji ve Mineral Kaynaklar Bakanlığı’nda görevli Rıdwan Sanjaya’yı 2009 yılında bir güneş enerjisi sistemi projesinin ihalesine fesat karıştırmak sebebiyle altı yıl hapis cezasına çarptırdı.
Zimbabve;
Partnership Africa Canada(PAC) grubundan yapılan açıklamada, Zimbabve’de son dönemlerde gerçekleşen elmas hırsızlığının, “İngiliz sömürgesinin yaptığı talandan sonra en büyük soygunlar olduğu” belirtildi. PAC’ın raporunda, Marange’de yapılan soygunlarla Zimbabve hükümet yetkililerinin, uluslararası değerli taş tüccarlarının ve yerli işbirlikçilerinin zengin olduklarının altı çizildi. PAC’ın “Ne ekersen onu biçersin: Zimbabve Marange Elmas Madeni’ndeki Açgözlülük ve Yolsuzluk” adlı raporu, hükümetin Viktorya Şelalesi’nde düzenlediği “Elmas Ticareti Konferansı’na denk getirilmesi dikkatlerden kaçmadı. Öte yandan Zimbabveli resmi yetkililer, hırsızlık olayını yalanladılar. Elmasın kaynağını araştırarak, teröre finans akışının önüne geçmek için uluslararası elmas ticaretini gözleyen “Kimberley Süreci”, Zimbabve’nin değerli taş ticaretine yapılan ambargoyu 2011’de kaldırmıştı.
Kamu Sektöründe Yolsuzluk: Zimbabwe Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından yaptırılan 2000 ankete göre, vatandaşlar ülkenin en yozlaşmış sektörü olarak kamu sektörünü kabul ediyor. Bu araştırmada katılımcıların tercihi; siyasi partiler, parlamento / yasama, kamu görevlileri / memur ve yargının ardından en yozlaşmış olarak polis. 2008 yılında, Uluslararası Şeffaflık yönetimi, Zimbabve’de her gün 5 milyon doların yolsuzlukla kaybedildiğini duyurdu.
Güney Afrika;
Travelgate skandalında, meclis üyesi 40 kişi, kişisel kullanım için 18 milyon dolarlık parlamento seyahat çeklerinden kullanmıştı. Eski Ulusal Polis Komiseri ve eski Interpol Başkanı; Jackie Selebi, çete lideri Glenn Agliotti’den en az 120 000 $ aldığı için Temmuz 2010 yılında yolsuzluk suçlamasıyla mahkum edildi.
Güney Afrika Devlet Başkanı Jacop Zuma ile eski lider Thabo Mbeki’ye uzanan milyar dolarlık savunma sanayi yolsuzluk soruşturması başladı.1999’da gerçekleşen silah satışı nedeniyle Zuma’nın ekonomi danışmanı Schabir Shaik, 2005’te rüşvet suçlamasıyla 15 yıla mahkum olmuştu. Zuma’nın davası ise 2009’da devlet başkanı seçilmesi sebebiyle düşmüştü.
Güney Afrika’da ırkçı rejimin ardından savunma sanayiini yenilemek için Almanya, İtalya, İsveç, İngiltere ve Fransa firmaları ile yerli üreticilere verilen siparişte fiyatların şişirildiği anlaşılmıştı. Piyasa değeri 3 milyar dolar olan tank, denizaltı, savaş gemisi ve helikoptere 7 milyar dolar ödenmişti.
İspanya;
İspanya’nın batık bankalarından olan ve kamulaştırılan Bankia ve BFA’nın (Tasarruf ve Finans Bankası) eski yöneticileri hakkında yolsuzluk iddiasıyla dava açıldı. Ulusal Mahkeme Hakimi Fernando Andreu, yolsuzlukla mücadele savcısı ile İlerici Birlik ve Demokrasi Partisi (UPyD) tarafından sunulan Bankia hakkındaki dava dilekçesini kabul etti. 33 sanık arasında, eski IMF başkanı (2004-2007) ve Ekonomi Bakanı (1996-2004) olan Rodrigo Rato; geçmiş Aznar hükümetinde İçişleri, Adalet ve Kamu Yönetimi Bakanı olan Angel Acebes; eski Bancaja Başkanı Jose Luis Olivas; eski Maliye Bakanlığı Müsteşarı Rodriguez Ponga; eski İspanya İşadamları Örgütleri Konfederasyonu Başkan Yardımcısı Arturo Fernandez gibi önemli isimler de bulunuyor. 33 sanık, yıllık hesaplarda ve bilançolarda sahtekârlık, kötü ve hileli yönetim, gerçeği saptırmak ve haksız kazançla suçlanıyor.
Yunanistan;
Vergi kaçakçılığı ve siyasi yolsuzluklar, Yunanistan siyasetinde sık rastlanan durumlardandır. Hatta siyasetçiler eliyle gerçekleştirilen “vergi kaçırma”, medya tarafından ironik bir şekilde “ulusal spor” olarak adlandırılıyor. Vergi kaçırmada ulaşılan boyut senelik 30 milyar Avro. Fakelaki adı verilen küçük zarflarla kamu kurumlarında gerçekleşen rüşvet, daha iyi hizmet alabilmek adına vatandaşların başvurmak zorunda bırakıldığı yöntemlerden.
Girit Bankası’nda ve Yunanistan İstatistik Kurumu’da yaşanan yolsuzluklar son dönem Yunanistan’da yaşanan kriz dalgasıyla ilintili. Yunanistan’da yaşanan yolsuzluk durumları, sokaklardaki eylemlerin de en büyük nedenlerden biri.
Sonuç yerine
Varoluşu yolsuzluk olan devletin, normali anormali de yolsuzluktur. Şimdilerde yolsuzluk gündemi, anormal bir şeymiş gibi tartışılmakta. Halbuki bir iç çatırdama sonrasında, açığa çıkan bu gündem, devletin normal seyrinde de sürmekteydi. Kapitalist sistemin içinde yaşarken katlanmak zorunda bırakıldıklarımız, istemediklerimiz, isteyip de yapamadıklarımız yolsuzluk değil midir?
Bu yazıda her devletin farklı farklı dönemlerde farklı farklı iç ya da dış çatırdamalarından dolayı açığa çıkan yolsuzluklarını yazdık. Ancak hükümetlerin adı, devletlerin adı değişse de yolsuzluk onların varoluşlarında olduğu için kaçınılmazdır. Devletin “vatandaşıyla kurduğu” ilişki, her daim “vatandaşının” sömürüldüğü bir sistem üzerinedir. Ezilenlerin yaşamsal standardının karın tokluğuna geçim olduğu; zenginin yaşam standardının ise yemek, yedikçe doymamak olduğu bu sistemin kendisinin, sürekli yolsuzluk olduğunun bir göstergesi değil midir? Şu an yolsuzluk diye bahsedilen her şey her dönemde olduğu gibi şimdi de devlet güvencesine alınıp, yasal bir zemine oturtulup, yolsuzluk konumundan kurtulacaktır. TC devletinin kuruluşundan-devletlerin kuruluşundan bu yana kurumsallaşan ve yasa güvencesine alınan devletin yolsuzluklarıdır. Devlet bu yolsuzluklarıyla, ezenlerin politikalarını meşrulaştırmayı, kendi iktidarlarını sağlamlaştırmayı ve ezilenleri baskı altında tutmayı hedeflemiştir. İşte bu yüzden devlet yolsuzluktur.
Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 15. sayısında yayımlanmıştır.