Ayakkabı kutularının, para sayma makinelerinin, tapelerin, külçe külçe altınların, aklanan milyon liraların üzerinden henüz bir yılı aşkın süre geçmişken; yolsuzluklarıyla bilinen dört eski bakanın Yüce Divan’a çıkarılıp çıkarılmayacağı meselesi, yakın zamanın en baskın gündemlerinden oldu. Dört eski bakan, mecliste yapılan oylamayla, milletvekillerinin “vicdan”ına, hükümetin “adalet”ine teslim edildi. 20 Ocak günü mecliste gerçekleştirilen Yüce Divan oylaması sonuçları bir şaşkınlık yaratmasa da, tüm bu süre boyunca yaşananlar, hükümetten ve muhalefet kanadından yapılan açıklamalar ve dört eski bakana verilen oyların oranı dikkat çekiciydi.
1964’ten bu yana bir eski başbakanın(Mesut Yılmaz) ve 15 eski bakanın yargılandığı Yüce Divan’a giden yol, 17 Aralık Yolsuzluk Operasyonu yargılamasıyla birlikte dört eski bakanın adını da coğrafyanın siyasi tarihine kazıdı. Eski Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar, Eski AB Bakanı Egemen Bağış, Eski İçişleri Bakanı Muammer Güler ve Eski Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan’ın da karıştığı yolsuzluk dosyası kapsamında, bu dört ismi “yargılayabilecek” tek mekanizmaya ulaşabilmek için girişilen çabada, 20 Ocak gecesi, yıllar boyu unutulmayacak bir siyasi skandalın, belki de son aşaması sergilendi meclis salonlarında. 9 ay süren tartışmaların sonunda gerçekleştirilen ve 11 saat süren Yüce Divan görüşmeleri sonunda, “devletin adaleti” bakanlarını aklasa da, bu son aşamada muhalefet kanadı dışında AKP’den de gelen “yargılamanın kabulü” oyları, iktidar partisi içindeki “rüşvetten rahatsızlığı” açığa çıkardı.
Sümer Okul Günlükleri
Yazılı kaynaklar, tarihteki ilk rüşvet olayının Sümerler zamanında, Mezopotamya coğrafyasında yaşandığını belirtiyor. İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde bulunan ve M.Ö 4000 yıllarına ait bir Sümer tableti, “rüşvetin ilk belgesi” olarak kabul ediliyor. Tablette yazılanlar; başarısız olan bir öğrencinin ailesinin eve çağırdığı öğretmeni bütün bir gece boyunca kurdukları sofralarla, verdikleri hediyelerle eğlendirdiği, bunun akabinde ise başarısız olduğu belirtilen öğrencinin, “birden bire” en başarılılar arasında yer aldığı belirtiliyor.
Zafer Çağlayan’ın Yüce Divan’a çıkarılmasına dair yapılan oylamada 27 fire veren AKP, Muammer Güler’e ilişkin 44, Zafer Egemen Bağış oylamasında ise 48 fire verdi. İktidar partisinin meclisteki koltuk sayısı hesaba katıldığında, toplamda 50’ye yakın fire veren AKP içindeki bu “çatlak”, AKP’li siyasetçiler tarafından “ihanet” olarak adlandırılıp, Haziran ayında üç dönemi dolacak 72 milletvekili “makul şüpheli” olarak işaret edildi. Ana muhalefet ise, oylamada verilen fireleri “iktidar içindeki çatlağın ilk sinyali” olarak adlandırdı.
Mecliste yapılan oylama, yalnızca oy oranları ya da sonuçlarıyla değil, aynı zamanda oylama esnasında salonda yaşananlar, eski bakanların “özgüvenleri” ve gerçekleştirilen protestolar ile de siyasi tarihe kazınacak gibi görünüyor. Eski bakan Erdoğan Bayraktar’ın mecliste yaptığı konuşmada “Beni sevin, sevgiye ihtiyacım var” sözleri, eşine az rastlanır bir “siyasi af” örneği sayılabilecek nitelikteyken, öte yandan oylama salonunda gerçekleştirilen “hadisli protestolar” da Yüce Divan’a “gitmeyen” bu yolun unutulmayacak görüntüleri olarak yansıdı ekranlara. Sonradan öğrenildiği üzere CHP’li bir milletvekili tarafından oy kupasına atılan 50 liranın ise, meclis başkanvekilinin yaptığı konuşmayla “hazineye gönderileceğinin” açıklanması ise, dört eski bakanın yaptıkları yolsuzluklar sebebiyle oylandığı gecenin en ironik diyaloglarının yaşanmasına sebep oldu.
Resmi belgede sahtecilik, rüşvet, nüfuz ticareti, görevi kötüye kullanma gibi birçok suçlamayla karşı karşıya olan dört eski bakanın aklandığı bu yolu takip ederken, aslında dikkat edilmesi gereken başka bir nokta çıkıyor karşımıza: Artık neredeyse bir meslek koluna dönüşmüş, yaşandığı hemen her coğrafyada devlet garantörlüğüne alınmış, meşrulaştırılmış bir “ticaret yöntemi olan yolsuzluk”.
“Özel çıkarlar için kamu gücünün kötüye kullanılması” olarak tanımlanan yolsuzluk, alt başlıkları, uygulanabilir farkı yöntemleri ve kullandığı araçlarla, artık profesyonel bir “çalışma alanı”na dönüşmüş durumda. Tarihteki ilk yolsuzluk örneklerinden sayılabilecek Sümer Okul Günlükleri’nden, rüşvetle ilgili ilk hükmün verildiği Hamurabi Kanunları’ndan bugüne, yolsuzluk yöntemlerinde ve araçlarında gelişmeler olsa; yolsuzluğu yapanın da, buna göz yumanın da pozisyonu neredeyse aynı olsa da; iktidarların yıllar boyu kendi çıkarları uğruna geliştirdiği yolsuzluk yöntemlerine ve farklı biçimlerine göz gezdirmekte fayda var.
Hamurabi Kanunları
Hamurabi Kanunları’nda rüşvetle ilgili hüküm veren bir savcının, bu hükmü değiştirmesi halinde görevinden alınacağı, bir daha asla yargıçlık yapamayacağı ve davaya konu olan miktarın 12 katı tutarında tazminat ödeyeceği hükmü yazılmıştır.
Bir Başbakanın Düşüşü: Türkbank Yolsuzluğu
İlk kez bir başbakanın Yüce Divan’a gitmesiyle sonuçlanan Türkbank yolsuzluğu, 55. hükümetin düşüşünün sebebi oldu. Türkiye’de özel sektör tarafından kurulan ilk banka olan Türk Ticaret Bankası, o dönemlerde “önlenemez yükselişi”yle dikkat çeken işadamı Korkmaz Yiğit’e satıldı. Ancak Alaattin Çakıcı’nın da devreye girdiği satıştan kısa bir süre sonra, ihale iptal edildi.
1998 yılında Korkmaz Yiğit’in, dönemin başbakanı Mesut Yılmaz ile yaptığı telefon görüşmelerinin yer aldığı “İtiraf Kasedi”nin yayınlanması sonucu, ANAP-DSP-MHP koalisyonu yıkıldı ve Mesut Yılmaz “ihaleye fesat karıştırmak”tan Yüce Divan’a gönderildi.
Mesut YılmazÇok sayıda gazetecinin ve siyasetçinin de ifadelerinin alındığı bu soruşturma sonucunda Yılmaz, suçlu bulundu. Görevinden istifa eden Mesut Yılmaz, 1999 genel seçimlerinde partisinin yaşadığı büyük oy kaybına rağmen DSP-MHP-ANAP koalisyonunda yer alarak Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı oldu.
Rant, Talan, İmar Yolsuzluğu DALAN
“Her taraf yemyeşil alan, bilhassa Bedrettin Dalan” sözleriyle bir dönem kuşağının hafızlarına kazınan bu isim, İstanbul üzerinde şekillenen rant politikalarının uygulayıcısı ilk isimlerden.
Anavatan Partisi’nin kurucularından olan Bedrettin Dalan, 1984 yılında İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı görevine getirildi ve bu tarihten itibaren de yedi tepeli şehir üzerinde yükselecek olan rant projelerinin mimarı oldu. Başkanlığı döneminde Üsküdar sahilini imara açan, yıllar boyu sürecek bir siyasi kavgaya rağmen Gökkafes’i inşa eden, Unkapanı’ndaki meyve-sebze halini Bayrampaşa’ya, Anadolu yakasında bulunan hali ise İçerenköy’e taşıyan Bedrettin Dalan, şehrin altını üstüne getirdiği imar hareketliliğiyle dikkat çekti.
Gündeme gelen imar yolsuzluğu soruşturmaları ardından, Dalan hakkında hazırlanan 35 dosya, 1986’da kurulan Yolsuzlukları Araştırma Komisyonu’na gönderildi. Hakkındaki suçlamaların ve soruşturmaların ardından yurtdışına kaçan Bedrettin Dalan hakkında, 30 Aralık 2011 tarihinde, İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından, İstek Vakfı malları hariç, Türkiye’deki bütün mal varlığına, hak ve alacaklarına el konulmasına karar verdi.
Bedrettin Dalan’ın 1986-88 yılları arasında başlattığı Tarlabaşı yıkımları ise, bugünkü Tarlabaşı Bulvarı’nın ve hatta Taksim Yayalaştırma Projesi’nin de zemini oldu.
Bedrettin Dalan
İSKİ Yolsuzluğu
İSKİ Genel Müdürlüğü’nün ihalelerini, paravan olarak kurduğu şirketlere vermesi ve bu ihalelerde yapılan büyük yolsuzlukların ortaya çıkmasıyla patlak veren İSKİ yolsuzluğu, SHP ve CHP’nin İstanbul’dan silinmesinin gerekçesi olarak konuşuldu yıllar boyu. Şehre içme suyu temin etmekle yükümlü kurum olan İSKİ’nin Genel Müdürü Ergun Göknel’in yaptığı yolsuzluklar, 1990’lı yılların başında, İstanbul’un en kurak yazlarını geçirdiği yıllarda ortaya çıktı. Sanıklar ilk kez, 1993 yılında, satın alınan klor bedelinin yüksek gösterilmesi sebebiyle hakim karşısına çıkartıldı. 6 Aralık 1993’te tutuklu bulunan İSKİ Genel Müdürü Ergun Göknel’in İsviçre’de bulunan Amerikan Disco Bank’ta 30.000 ABD Doları ve 670.000 Alman Markı bulunduğu tespit edildi. Ortaya çıkan hesapların ardından Göknel’in tüm hesaplarına el konuldu ve İsviçre’deki paranın iadesi istendi.
Büyük yolsuzluk, Ergun Göknel’in eşinden boşanmayı istemesi üzerine açığa çıktı. Eşinin kendisini, sekreteri ile aldattığını öğrenen Nurdan Erbuğ’un, yapılan tüm yolsuzlukları basınla paylaşmasının ardından İSKİ’de yaşanan yolsuzluk ortaya çıkmıştı. İSKİ yolsuzluğunun ardından, Ergun Göknel’I İSKİ Genel Müdürlüğü görevine getiren arkadaşı ve dönemin İstanbul Belediye Başkanı SHP’li Nurettin Sözen, 1994 yerel seçimlerinde aday olmazken, yerini Refah Partili Recep Tayyip Erdoğan’a bıraktı.
Ergun Göknel’in yolsuzluklarının açığa çıktığı dönemde İsviçre bankalarında bulunan ve bugünün hesabına göre 370.000 Euro’ya yakın mal varlığının ise, 17 Aralık Operasyonu ile ortaya çıkan ve bir türlü “eritilemeyen” 30 milyon Euro’nun 80’de biri kadar olduğunu da belirtmekte fayda var.
Ergun GöknelPolitbüroda Yolsuzluk, Komünist Partiden İhraç
Çin Komünist Partisi üst düzey karar alma mekanizması Politbüro Daimi Komitesi’nin eski üyesi Zhou Yongkong’un “ağır disiplin ihlali” yani “yolsuzluk” suçlamasıyla gündeme gelmesinden bu yana, parti içerisinde adı yolsuzluğa karışan siyasetçilerin isimleri giderek artıyor. Görev döneminde istihbarat, içişleri ve yargının başı konumunda olan Yongkong şimdilerde, 110 milyon dolarlık iç güvenlik bütçesini ve yetkilerini kötüye kullanmak, siyasi rakiplerine şantaj, haksız kazanç etme gibi birçok suçlama sebebiyle cezaevinde.
Çin Halk Cumhuriyeti’nde yolsuzluk nedeniyle yargılanan ilk üst düzey yetkili olan Yongkong’un tutuklanmasının ardından da, Çin Komünist Partisi yetkilerinin karıştığı yolsuzluklar son bulmadı. Devlet Güvenlik Bakanlığı Yardımcısı Ma Jian da, Yongkong’dan sonra ikinci üst düzey yetkisi sıfatıyla, yolsuzluk operasyonu kapsamında gözaltına alındı.
ÇKP eski Politbüro üyesi ve Chongqing şehri parti sekreteri olan ve Çin’in gelecekteki lideri olarak görülen Bo Şilar da yolsuzluk ve yetkileri kötüye kullanma suçlamasıyla, geçtiğimiz aylarda müebbet hapis cezasına çarptırılmış, ve siyasi haklarından ömür boyu mahkum edilmişti.
Çin’den Gelen Mobilyalar, Hapishane Yolunu Gösterdi
2000-2004 yıllarında Romanya başbakanlığı yapan Adrian Nastase, 630 bin Euro rüşvet almakla suçlanmış ve yargılama sonucunda 4 yıl hapis cezası almıştı. Başbakanlığı döneminde, evine Çin’den 630 bin Euro değerinde inşaat malzemesi ve mobilya getirdiği öğrenilen Nastase’nin, bu ödemeyi de devlet kadrosuna yerleştirdiği bir iş kadınına yaptırdığı açığa çıkmıştı. 4 yıllık cezanın yanında, 5 yıl boyunca seçme, seçilme ve her türlü memuriyet hakkından da men edilen Adrian Nastase’ye ayrıca 400 bin Euro ceza verilmişti.
Yolsuzluk soruşturması kapsamında Nastase’nin eşi de gümrük evraklarında sahtecilikten üç yıl ceza almıştı. Yüksek Temyiz Mahkemesi’nin kararının açıklanmasının ardından, evine gelen polisler tarafından cezaevine götürülmek istenen Nastase, intihar girişiminde bulunmuştu. Eski başbakan Adrian Nastase, Bükreş’teki Rahova Cezaevi’nde geçen 9 aylık hapis cezasının ardından tahliye edilmişti.
Rüşvet kaçakçılığından kara para aklamaya, görevi kötüye kullanmaktan rüşvete, şantajdan haksız kazanç elde etmeye kadar sayısız biçiminin olduğu yolsuzluk, dünyanın her yerinde, tüm coğrafyalarda, iktidarların kazanç kapısı konumunda. Koltuğa oturanın da, koltuğa oturmayı hedef edenin de elinin değdiği yolsuzluk örnekleri aslında saymakla bitmez. Cebini dolduran, akrabasını kayıran, rüşvet yiyen, yolsuzluk yapan kimi zaman yargılansa da, devletin adaleti 20 Ocak’ta olduğu gibi çoğu zaman aklıyor, bizden çaldıklarıyla ceplerini dolduranları.Bizlerden çaldıklarıyla servetlerine servet katanlar, yoksullukların üzerine inşa ettikleri yolsuzluklarıyla zenginleşenlerin adaleti, daha fazla rant, daha fazla talan, daha fazla sömürü ve daha fazla “adaletsizlik” oluyor bizlere. İktidarlar, bizden çaldıkları yaşamlarımızla doldururken kasalarını, onların yolsuzluğuna, rüşvetine, haracına, rantına karşı adalet, “saraylarına hapsettikleri adalet”te değil; çalınan yaşamları için direnenlerin yüreklerindeki öfkede yaşam buluyor.
Merve Arkun
Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 24. sayısında yayımlanmıştır.