Bozulan İttifaklar, Yeni İhtiyaçlar
2011 genel seçimleri sonrası politikalarını sertleştirerek otoriterleştiği söylenen iktidar partisi AKP ile, onunla fiili ittifak halindeki bazı liberal çevreler arasında 2000’li yılların başlarında kurulan ortaklık, 2013 Taksim Gezi Parkı Direnişi ile sarsılmış, aynı yılın sonlarındaki 17-25 Aralık Yolsuzluk Operasyonları sonrası ise artık sonlanmıştı. Hatta bu ayrışmanın ilk sinyalleri daha Gezi Direnişi ve yolsuzluk operasyonları bile gündemde değilken, iktidar cenahınca nisan 2013’te dillendirilmişti. AKP İstanbul il başkanı Aziz Babuşçu, katıldığı bir toplantıda yaptığı konuşmada, “Önümüzdeki 10 yılda, geçmişte şu ya da bu şekilde paydaş olduğumuz, sözgelimi liberallerle paydaş olamayabiliriz. Gelecek onların arzu ettiği gibi olmayacak.” şeklinde konuşmuştu. İktidar sahipleri ile bu kesimler arasında 2011 seçimleri sonrası sıcaklığını yitirmeye başlayan ilişkilerdeki makas, AKP’nin geçtiğimiz ağustos ayındaki cumhurbaşkanlığı seçimleri sonrasında da iyice açılmıştı.
İktidar partisi ile söz konusu bu liberal çevre ve kişiler arasındaki ittifak dönemlerinde birlikte hareket edilen kimi sivil toplum kuruluşları bu “yeni döneme” uygun olarak yeniden ele alınmaya başlandı. Ayrıca iktidara yakın kimi isimlerde var olan bu kuruluşlarla yollarını ayırmaya başladılar. Uzun bir dönem TESEV’in yönetim kurulu başkanlığını yapan, aynı zamanda Açık Toplum Enstitüsü Türkiye Danışma Kurulu üyeliğinde de bulunan Can Paker’in öncülüğünü yaptığı birkaç isimle birlikte, geçtiğimiz nisan ayında PODEM (Kamusal Politika ve Demokrasi Çalışmaları Merkezi) adında, iktidar politikalarına yakın, söz konusu liberal çevrelere ise mesafeli yeni bir “think-tank”in kurulduğu medyadan duyuruldu.
İktidarın bu yeni dönemde küresel çapta da gerilim yaşadığı “Freedom House” gibi ABD merkezli düşünce kuruluşları, TESEV’in fon kaynaklarından biriydi. Geçtiğimiz yıl mayıs ayında Freedom House’un yayınladığı raporda, TC’yi “gazetecilerin özgür olmadığı” ülkeler klasmanında değerlendirmesi, iktidar ile söz konusu düşünce kuruluşları arasında gerilime neden olmuştu. Özellikle Taksim Gezi Parkı Direnişi sonrası iktidar çevrelerince sürüme sokulan “faiz lobisi” söylemlerinin küresel plandaki muhatapları da TESEV’in yıllardır işbirliği yaptığı Freedom House, European İnstitute gibi, son dönemde TC’nin ilişkilerinin “limonileştiği” ABD-AB merkezli bu kuruluşlardı.
Oluşan bu “yeni konjonktür” ile tüm bu veriler ışığında ortaya atılan PODEM projesine ilişkin Paker, bu yeni oluşumun neden ve hangi ihtiyaç çerçevesinde kurulduğunu açıklarken şöyle diyordu: ”TESEV’de başlayan tartışmalarda bizden iktidara muhalefet yapmamızı istediler. Oysa bizim gibi düşünce kuruluşları muhalefet yapmaz. Biz iktidara kim gelirse gelsin başarılı olması için çabalarız.”
Özellikle 17-25 Aralık sonrası iktidar ile İstanbul merkezli sermayeyi temsil ettiği söylenen patron örgütlenmesi TÜSİAD arasındaki yükselen gerilime de atfen “sivil toplum örgütlerinin iktidarla çatışmaması gerektiğini” belirten Paker, geçtiğimiz ocak ayında 17 yıldır içinde bulunduğu TESEV’den ayrılırken, önümüzdeki dönemde TESEV benzeri bir kuruluş içinde “teklif gelmesi halinde seve seve bulunabileceğini” söylemişti.
Bir düşünce kuruluşu ile içinde bulundurduğu patronlar nedeniyle TÜSİAD benzeri bir patron örgütlenmesinin “melezi” diye de değerlendirilebilecek olan PODEM’in kurucuları ve destekleyicileri arasında Can Paker dışındaki isimler de dikkat çekici. Devlet iktidarı menşeli her projede görmeye alıştığımız bu yüzden de gazetemizin bu bölümüne sıkça “konuk olan” gazeteci Oral Çalışlar, PODEM’in yönetim kurulu üyesi. PODEM’in diğer kurucuları arasında ise Etyen Mahçupyan, Limak Holding patronu Nihat Özdemir’in kızı Ebru Özdemir, iktidar yanlısı Yeni Şafak yazarı Süleyman Seyfi Öğün gibi isimler var.
PODEM’in kurucuları arasında bulunan ve yönetim kurulu üyesi olan isimler arasındaki en dikkat çekeni ise Cüneyd Zapsu. AKP’nin de kurucuları arasında bulunan Zapsu, bir süre partinin de yönetiminde yer aldı. AKP yönetiminde yer aldığı sırada dönemin başbakanı, şimdiki Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın danışmanlığını yaptı. Cüneyd Zapsu, bu görevi sırasında rüşvet aldığı iddialarıyla karşı karşıya kaldı. Zapsu’nun Fiskobirlik eski başkanı Salih Zengin’den 50 milyon TL kredi karşılığında yüklü bir miktar rüşvet istediği iddiaları uzun süre konuşuldu. Ayrıca 2010 yılında yayınlanan Wikileaks belgelerinde Cüneyd Zapsu’nun adı, Recep Tayyip Erdoğan ile birlikte TÜPRAŞ’ın daha sonra iptal edilen satışından haksız kazanç sağlayanlar arasında geçiyor.
Can Paker başta olmak üzere yukarıda da bazılarını saydığımız kurucularıyla iktidar çizgisindeki PODEM ile TESEV-TÜSİAD cenahının yollarının ayrışmasına vesile olan “iktidara muhalefet” konusunda ise TESEV’in geçmiş yıllardaki faaliyet raporlarına bakıldığında söz konusu “muhalefetin” sermaye ve patronlar lehine olacağı tartışma götürmez bir gerçek. (TESEV ile ilgili ayrıntılı bilgi için: Meydan Gazetesi,sayı:6,”Kapitalizmin Düşünce Depoları :TESEV”)
PODEM’ in “İlgi Alanları” İktidarla Paralel
Geçtiğimiz nisan ayı sonlarında kuruluşunu ilan eden PODEM’in henüz yeni açılmış olan internet sitesinde yer alan, kuruluşun araştırma alanlarının bulunduğu bölümdeki ilk üç konu, “çözüm süreci, güvenlik ve demokrasi, yeni anayasa (son dönemlerde devletin kamuoyuna dayattığı tartışma konusu başkanlık sistemi olarak da okunabilir.)” olarak belirginleşiyor. Diğer konulardan bazıları ise “adalet, yargı ve hukuk”, “din, devlet ve toplum”, “TC-AB ilişkileri”, ”İfade özgürlüğü ve medya”, “Türkiye ve Ermeniler” olarak öne çıkıyor.
Ayrıca kuruculardan yine Can Paker’in bir gazeteye verdiği mülakata göre PODEM toplumda polisin nasıl görüldüğüne dair araştırmalar yapıp, raporlar hazırlayarak devletin ilgili organlarına teslim edecek. Paker’in ifadesine göre, bu araştırmayla polisin “sorunlarını” inceleyerek İçişleri Bakanlığı’na “bir fotoğraf sunmayı” amaçlayan PODEM, elbette ki böylelikle son dönemde iyice artan polis şiddeti ve terörünü “görmezden gelerek üzerini örtecek.”
Yine aynı gazeteye verdiği mülakatta Can Paker, Alevilerle ilgili de bir rapor hazırlanacağını belirtti. Kuruluşun meselelere baktığı devlet iktidarı penceresi ışığında söz konusu raporun, Alevilerin yok sayılma, asimilasyon ve kimliksizleştirilme gibi sorunlarının ötesinde, Erdoğan’ın sık sık dile getirdiği ”mesele Ali’yi sevmekse…” içeriğinde olacağını söylemek sanırız kehanet sayılmaz.
Mevcut iktidar partisinin de üzerinde durduğu ve yakından ilgilendiği konulara el atmayı planlayan PODEM, söylemlerinde de vurguladığı üzere bir sivil toplum örgütü olarak iktidarla birlikte düşünmeyi planlıyor. Kuruluşun internet sitesindeki kısa tanıtım videosunda PODEM logosunun üzerinde bulunan “yönetene toplum bilgisi” ibaresi ile bu “birlikteliğin” amacı ortaya konuyor. Kısacası, bir düşünce merkezi, think tank olarak PODEM, iktidarın üzerinde yoğunlaştığı konulara olur verecek ve iktidarın politikalarının sivil toplum desteğini sağlayacak bir yapı olacağının sinyallerini şimdiden veriyor.
Sömürü Depoları: “Think tank”
Kapitalizm, kendi değerlerini halkın yaşamına sokmaya ve bu değerleri içselleştirmeye yönelik bir hamle olarak ortaya çıkardığı sivil toplum kavramının içini, toplumsal alanda yaşanan problemlere, “toplum” içerisinden çözüm çabalarının gelmesi gerektiği söylemi ile think-tank adı verilen düşünce üretim merkezleriyle de doldurdu. Ayrıca ideolojilerden bağımsız olma iddiasıyla “bilimsellik” ve “nesnellik” taşıdığı düşünülen think-tankler, fikrine başvurulan merkezler haline geldi. Ekonomi, politika, uluslararası ilişkiler, askeri ve stratejik konularda araştırma yapan ve raporlar ortaya koyan think-tankler, devletlerin ve şirketlerin politikalarında etkili oluyor. Sivil toplum kuruluşlarından olan ve “bağımsız” bir şekilde “bilimsel” düşünceler ve analizler ortaya koyan bu merkezler, şirketlerin ve iktidarların politikalarının meşruluğunu sağlıyor.
Dünya çapında yaklaşık 5500 think-tank, yer aldıkları devletlerin ve yakın oldukları şirketlerin faydalanacağı bilgileri toplamakta ve analizler yapmaktadır. Bu think-tankler de tıpkı PODEM gibi “yönetene toplum bilgisi” sağlamayı hedefleyen yani yönetenler ve şirketler için yeni sömürü alanları işaret eden kuruluşlardır. Özellikle dudak uçuklatan bütçeleri ve araştırdıkları önemli konularla dikkat çeken think-tanklerden bazıları şunlardır:
Brookings Institution: Washington merkezli kuruluş, yıllık 60.7 milyon dolar bütçesiyle dış politika ve özellikle Ortadoğu üzerine çalışmalarını yapmaktadır. Güçlü Amerikan demokrasisi, sosyal refah, ekonomi ve güvenlik gibi meselelerde araştırma yapmayı kendine görev edinmiş kuruluş, iktidardaki Demokrat Parti’yle yakın ilişkiler kurmaktadır.
Rand Corporation: California’da merkezi bulunan bu kuruluş, yıllık 251 milyon dolarlık dev bütçesiyle, askeri strateji, ekonomi ve politikayla ilgili araştırmalar yapmaktadır. İlk olarak ABD silahlı kuvvetleri için araştırma ve geliştirme yapması amacıyla kurulmuş, daha sonraları “bağımsız” olarak askeri stratejiler ve dış politika üzerine araştırmalarına devam etmiştir.
Overseas Development Institute: Merkezi Londra’da bulunan yıllık bütçesi 25.9 milyon dolar olan kuruluş, uluslararası kalkınma ve “insani meseleler”de araştırma ve yardım adı altında, özellikle de eski sömürge ülkelerinin yoğun olarak bulunduğu Orta ve Güney Afrika ve Endonezya’da çalışmalar yapmaktadır.
Gulf Research Center: Birleşik Arap Emirlikleri merkezli kuruluş, özellikle Basra Körfezi çevresindeki Sünni Arap yönetimlere sahip devletler lehine enerji, güvenlik gibi konularda araştırma yapıp raporlar hazırlamaktadır. Kuruluş, araştırma ve faaliyetlerini Birleşik Arap Emirlikleri Merkez Bankası Emirates Bank, küresel ilaç şirketi Glaxo ve Shell gibi şirketlerle yakın ilişkilerde bulundurarak gerçekleştirmektedir.