Birkaç gün sonra geride bırakacağımız 2019 yılı ile birlikte 2000’lerin ikinci on yılının sonlarına da gelmiş olacağız. Bir başka söylemle 21. yüzyılın ilk çeyreğinin de sonlarına yaklaşırken, 2019 yılı da coğrafyamızda ve kürede çok sayıda önemli gelişmenin yaşandığı bir dönemeç oldu.
2019’un ilk gününü, iktidarın “ekolojik” bir hamle olarak sunduğu, plastik poşetlerin marketlerde 25 kuruş karşılığında ücretlendirilmesi olarak karşıladık.
2 Ocak’ta ise, maalesef yılın ilk 6 ayında 214’ü bulacak olan kadın cinayetlerinden biri yaşandı. Ankara Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Araştırma Görevlisi Ceren Damar, erkek öğrencisi Hasan İsmail Hikmet tarafından katledildi.
Yıl boyunca işçiler, patronlar ve devlet tarafından uygulanan politikalar sonucu hak gasplarına, iş cinayetlerine ve sömürüye maruz kaldılar. Bu hak gasplarından biri de, 10 Ocak’ta İzmir’de yaşandı. 10 Aralık’ta başlayan İzmir İZBAN işçilerinin grevi yasaklandı.
23 Ocak’ta, Venezulea’da, önceki yıllarda da benzerleri yaşanan bir darbe girişimi gerçekleşti. Venezuela Ulusal Meclis Başkanı Juan Guaido, ülkede düzenlenen hükümet karşıtı gösterilerde kendisini “geçici devlet başkanı” ilan etti. Avrupa Parlamentosu, ABD destekli Guaido’yu tanıma kararı aldı.
İstanbul Kartal’daki Orhantepe Mahallesi’nde, 6 Şubat’ta 8 katlı Yeşilyurt Apartmanı’nın çökmesi sonucu 21 kişi yaşamını yitirdi.
2018 yılı ortalarında başlayan ekonomik kriz, etkisini artan sebze fiyatlarıyla göstermeyi sürdürürken, iktidardan “tanzim satış hamlesi” geldi. 13 Şubat’ta başlayan satışlarla, büyük şehirlerin meydanlarında “tanzim satış çadırları” kuruldu. İktidarın popülist bir icraatı olarak başlayan tanzim satışlar, bir süre sonra sessiz sedasız sonlandırıldı.
26 Şubat’ta Hindistan ile Pakistan arasında hava sahası ihlali nedeniyle yaşanan gerginlik, iki devletin karşılıklı olarak birbirlerinin uçaklarını düşürmesiyle yükseldi. Keşmir sorunu nedeniyle, iki devlet arasında yaşanan gerilim yıl boyunca artan ve azalan tonlarda devam etti.
Fransa’da 2018 sonlarına doğru başlayan “Sarı Yelekliler” eylemlerine 5 Mart’ta yapılan polis saldırısında 1 kişi yaşamını yitirdi, yüzlerce kişi de yaralandı.
8 Mart Gece Yürüyüşü’ne polis saldırdı. Polis saldırısı sonrası, gelen tepkileri gizlemek ve yaklaşan 31 Mart Seçimleri öncesi “mütedeyyin oyları gözetmek için” eylemci kadınların ezanı ıslıkladığı yalanı ortaya atıldı.
15 Mart’ta Yeni Zelanda’nın Christchurch kentinde iki camiye, cuma namazı sırasında düzenlenen silahlı saldırıda 51 kişi yaşamını yitirdi. Saldırıyı asker üniforması giyerek düzenleyen ırkçı saldırganın adının, Brenton Tarrant olduğu öğrenildi.
Suriye Demokratik Güçleri (SDG), cihatçı terör çetesi IŞİD’in, elinde tuttuğu son toprak parçası olan, Suriye’nin Deyr ez- Zor kentine bağlı kasabası Bağuz’da yenilgiye uğratıldığını duyurdu.
31 Mart’ta gerçekleştirilen yerel seçim sonuçları, iktidar partisi AKP’nin 7 Haziran 2015’ten sonra yaşadığı ikinci önemli seçim yenilgisi oldu. AKP, İstanbul ve Ankara gibi 1994’ten bu yana yönettiği metropolleri Millet İttifakı’na devrederken, Antalya ve Adana gibi büyük şehirleri de kaybetti. Sonucu en çok merak edilen İstanbul’da günler süren sayım sonrası CHP adayı Ekrem İmamoğlu’na “geçici mazbatası” verildi.
Kuzey Afrika ülkesi Cezayir’de 1999’dan bu yana devlet başkanlığı koltuğunda oturan Abdülaziz Buteflika uzun zamandır devam eden elyemler sonrası 2 Nisan’da istifa etmek zorunda kaldı.
11 Nisan’da Sudan’da askeri darbe oldu. Ordu yönetime el koydu. 1989’da darbeyle işbaşına gelen Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir gözaltına alınırken 30 yıldır süren iktidarı da sonlandı.
Fransa’nın Paris kentindeki dünyaca ünlü Notre Dame Katedrali’nde 15 Nisan’da çıkan yangında çatı tamamen çöktü. Yangında, Fransa’nın sembolü olarak gösterilen ve savaşlara rağmen ayakta kalan dünyaca ünlü 856 yıllık yapı büyük ölçüde zarar gördü.
Ankara-Çubuk’ta 21 Nisan’da bir asker cenazesine katılan CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, linç girişimine dönüşen bir saldırıya uğradı.
Yine aynı gün Sri Lanka’da kilise ve otelleri hedef alan saldırılarda 45’i çocuk 253 kişi yaşamını yitirdi. Saldırıları IŞİD’e bağlı yerel bir cihatçı terör çetesi üstlendi.
4 Mayıs’ta İsrail ordusu, abluka altında tuttuğu Gazze’den İsrail tarafına çok sayıda roket atılmasını bahane ederek savaş uçaklarıyla bölgeye hava saldırısı başlattı. Saldırılarda aralarında bir bebeğin olduğu 25 Filistinli katledildi.
31 Mart Seçimleri sonrası “geçici mazbata” verilen Ekrem İmamoğlu’nun başkanlık görevi, 6 Mayıs’ta, yapılan itirazları değerlendirerek İstanbul seçiminin tekrarına hükmeden Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından, 23 Haziran’da tekrarlanacak seçimlere kadar sonlandırıldı.
YSK kararı sonrası, Kadıköy, Beşiktaş, Şişli, Bakırköy gibi ilçeler başta olmak üzere gece eylemleri gerçekleştirildi.
İngiltere Başbakanı Theresa May 24 Mayıs’ta görevi bırakacağını açıkladı. 7 Haziran’da görevi resmen bırakan May, İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden (AB) ayrılması (Brexit) ile ilgili planlarına parlamentodan destek bulamadığı için uzun süredir baskı altındaydı. Theresa May’in yerine Brexit referandumunun baş mimarlarından olan Boris Johnson geçti. Johnson 12 Aralık’ta yapılan erken genel seçimi kazanarak, Brexit anlaşmasını 20 Aralık’ta parlamentodan geçirdi ve böylece İngiltere’nin 31 Ocak 2020’de AB’den ayrılan ilk üye olacağı kesinleşti.
Sudan’da darbe sonrası işbaşına gelen geçici hükümete bağlı askeri birlikler 3 Haziran’da, Savunma Bakanlığı önünde haftalardır oturma eylemi yapan halka saldırdı, 108 kişi yaşamını yitirdi.
12 Haziran’da, Çin’in Hong Kong Özel İdari Bölgesi’nde suçluların Çin’e iadesini kolaylaştıran yasal düzenlemeye karşı mayıs ayından bu yana düzenlenen eylemlere kolluk güçlerinin saldırıları arttı. Saldırılarda yaklaşık 100 eylemcinin yaralandığı öğrenildi.
20-24 Haziran ABD-İran gerilimi: İran Devrim Muhafızları Ordusu Hava-Uzay Kuvvetleri 20 Haziran’da, ülkenin güneyindeki Hürmüzgan eyaletinde ABD Hava Kuvvetlerine ait insansız hava aracını (İHA) düşürdü. Olayın ardından ABD, Basra Körfezi ve Umman Körfezi’nin İran kontrolündeki hava sahasında Amerikan havacılık firmalarının uçuşlarına yasak getirdi. Bir gün sonra ise, ABD Başkanı Donald Trump, gece saatlerinde sosyal medya hesabından, İran’da üç farklı yere saldırı düzenleyeceklerini ancak 150 kişinin hayatını kaybedebileceği bilgisini alınca saldırıdan 10 dakika önce vazgeçtiklerini açıklayan bir mesaj paylaştı.
İstanbul’da YSK kararıyla 23 Haziran’da tekrarlanan seçimleri, AKP adayı rakibi Binali Yıldırım’a yaklaşık 800 bin oy fark atan Ekrem İmamoğlu “bir kez daha” kazandı.
AKP’de yeni parti kurma hazırlığında olduğu söylenen isimlerden Ali Babacan’ın istifası yaşandı. 8 Temmuz’da istifa eden AKP’nin kurucu üyelerinden Babacan, daha önce AKP hükümetlerinde ekonomiden sorumlu devlet bakanlığı ve dışişleri bakanlığı gibi kilit görevler almıştı.
Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı ve ABD tarafından yaptırımların gündeme getirildiği S-400 yüksek irtifa hava savunma sistemlerinin ilk parçalarının teslimatı 12 Temmuz’da yapılmaya başlandı.
Yıl boyu devam eden kadınlara yönelik erkek katliamlarına 18 Ağustos’ta bir yenisi eklendi. Emine Bulut, 18 Ağustos’ta Kırıkkale’de eski eşi Fedai Baran ile buluştuğu kafede kızının gözleri önünde bıçaklanarak katledilirken, Bulut’un yaşamını yitirmeden önce sarf ettiği “ölmek istemiyorum” sözleri infial yarattı. Birçok kentte kadınlar Emine Bulut için sokaklara çıkarak, devlet tarafından da cezasızlık, indirim, iyi hal gibi gerekçelerle bir anlamda göz yumulan erkek şiddetine tepki gösterdi.
31 Mart yerel seçimlerinde HDP, üçü büyükşehir olmak üzere sekiz il ve 56 ilçe ve belde belediyesini kazanmış, 15 Temmuz sonrası kayyumla el konan belediyelerini büyük ölçüde ve yüksek oy oranlarıyla geri almıştı. 9 Ağustos 2019 günü sabahın erken saatlerinde Amed Büyükşehir Belediye Başkanı Adnan Selçuk Mızraklı, Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk ve Van Büyükşehir Belediye Başkanı Bedia Özgökçe Ertan görevlerinden alınarak yerlerine kayyum atandı.Devletin HDP’li belediyelere kayyum atama politikası yıl sonuna dek sürerken, 31 tanesine kayyum atanan belediyelerin başkanları ve meclis üyelerinin çoğunluğu tutuklandı.
21 Ağustos’ta dünyanın en büyük yağmur ormanlarının bulunduğu Brezilya’da, bir yılda 72 bin 843 orman yangını meydana geldiği bildirildi. Son 3 haftada yoğunlaşan yangınlar, tüm dünyayı harekete geçirirken, Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, G7 ülkelerinin 20 milyon avroluk yardım teklifini reddetti.
AKP hükümetlerinde dışişleri bakanlığı ve başbakanlık yapmış olan, TC’nin Suriye başta olmak üzere agresif dış politikasının mimarı olan Ahmet Davutoğlu partisinden istifa etti. Davutoğlu 31 Mart seçimleri sonrası kaleme aldığı “manifestoyla” AKP’ye yönelik “ürkek eleştirilerde” bulunmuştu. Ahmet Davutoğlu öncesinde ise Mayıs 2016’da Pelikan Dosyası adı verilen belgelerin internete sızdırılması sonrası başbakanlık görevinden el çektirilmişti
14 Eylül’de Suudi Arabistan devletinin petrol şirketi Saudi Aramco’ya ait iki tesise silahlı insansız hava aracıyla (SİHA) saldırı düzenlendi. Dünya petrol üretiminin önemli bir bölümünü karşılayan Aramco, üretimini geçici olarak durdurdu. Suudi Arabistan, Yemen’de savaşan Husi Ensarullah Hareketi tarafından düzenlendiğini iddia ettiği saldırıda İran yapımı SİHA’lar kullandığını öne sürse de bu kanıtlanamadı.
Endonezya’nın doğusundaki Papua eyaletinin Wamena kentinde bir lise öğretmeninin Papua yerlisi öğrencilere ırkçı hakarette bulunması üzerine 23 Eylül’de düzenlenen eylemlere kolluk güçlerinin saldırısı sonucu 30 eylemci yaşamını yitirdi.
24-26 Eylül İstanbul depremleri: İstanbul’da 24 Eylül’de 4.7 ve 26 Eylül’de 5.8 olmak üzere her ikisi de Silivri açıklarında gerçekleşen depremler oldu. Depremler ve artçı sarsıntıları sonrası halkta panik yaşanırken gözler, iktidarın şirketlerle işbirliği içinde hayata geçirdiği rant politikaları ve kapitalist talan projelerine çevrildi.
ABD Başkanı Donald Trump 8 Ekim’de, Kuzey Suriye’de bulunan askeri varlığını sonlandıracağını açıkladı. ABD’nin asker çekme kararı sonrası, TSK 9 Ekim’de Suriye Milli Ordusu (SMO) şemsiyesi altında topladığı cihatçı çetelerle Tel Abyad-Resulayn arasındaki 120/30 km’lik bölgeye girdi. Bölgedeki SDG unsurları ise M-4 karayolunun bulunduğu 30 km güneye çekilerek mevzilendi.
TSK ve SMO’nun bölgeye girmesi ile birlikte sivillere yönelik infaz haberleri de gelmeye başladı. 12 Ekim’de Kürt Kadın siyasetçi Hevrin Xelef, M-4 karayolu üzerinde SMO çatısı altındaki, selefi cihatçı çete Ahrar -uş Şarkiyye tarafından şoförüyle birlikte infaz edildi. Aynı günlerde Xelef cinayetiyle birlikte bölgeden, sivillere yönelik çok sayıda infaz, kaçırma, tecavüz ve gasp haberi de geldi.
18 Ekim’de TSK’nın Kuzey Suriye’deki asker varlığına dair ABD Başkanı Donald Trump tarafından Erdoğan’a yazıldığı anlaşılan bir mektup basına sızdırıldı. Trump’ın mektupta Erdoğan’a yönelik, Suriye’nin kuzeyindeki gergin duruma ilişkin, “sert adamı oynama,aptallık etme, gel anlaşalım, seni sonra arayacağım ifadeleri dikkat çekti. New York Times gazetesi, Trump’ın Türkiye’nin operasyonuna yeşil ışık yakmadığını ispatlamak için Erdoğan’a “ağır” bir mektup yazdığını söylediğini bildirdi. NYT haberine göre Trump daha sonra, Temsilciler Meclisi’nde Cumhuriyetçi Kevin McCarthy’den mektubun kopyasını masadakilere dağıtmasını istedi.
Lübnan’da 17 Ekim’de hükümetin halktan almayı planladığı ‘WhatsApp vergisi’ nedeniyle başlayan eylemler ilerleyen günlerde yolsuzluk ve yoksullaşmaya karşı, hükümeti hedef aldı. Başbakan Saad Hariri’nin isrtifası sonrası da süren eylemler halen sürüyor. Ayın günlerde Irak’ta da benzer taleplerle gerçekleşen eylemlere Irak kolluk güçleri ve paramiliter birliklerin saldırısı sonrası yüzlerce insan yaşamını yitirdi.
Ataşehir Belediyesi’nden atılan işçilerle dayanışma gösterdikleri için 25 Ekim’de Maltepe Belediyesi’nde sendika temsilcisi 3 işçi işten atıldı. Ancak bu kez Maltepe Belediyesi’in temizlik işleri bölümünden işçiler atılan 3 işçi için greve gitti. Geceyi belediyenin Park Bahçeler Müdürlüğü bahçesinde geçirerek direnişe geçen işçilere polis saldırdı. İşçilerin kararlı tutumu sonrası polis ve belediye geri adım attı, atılan işçiler geri alındı.
26 Ekim’de Şili’de toplu taşımaya yapılan zam sonrası öğrenciler tarafından bir hafta önce başlatılan ve kısa sürede büyüyen eylemlerde 1 milyonu aşkın kişi Santiago’da sokaklara çıkarak eylemler yaptı.
Irak ve Suriye’de elinde bulundurduğu kara parçası ile hilafet devleti ilan eden ve gerçekleştirdiği infazlarla dünyada dehşet yaratan cihatçı terör çetesi IŞİD’in lideri Ebubekir el Bağdadi 27 Ekim’de İdlip yakınlarında TC sınırına 30 km kadar uzaklıkta bir köye ABD’nin gerçekleştirdiği özel kuvvetler operasyonu sonucu öldürüldü. İki gün sonra TSK kontrolündeki Cerablus’ta IŞİD sözcüsü Ebu Hasan el Muhacir yine bir ABD operasyonu ile öldürüldü.
29 Ekim’de ABD Temsilciler Meclisi, 1915 Ermeni Soykırımı’nı tanıyan karar tasarısını kabul etti. 12 Aralık’ta ABD Senatosu tasarıyı kabul etti. TC ise söz konusu karar tasarısına karşı İncirlik ve Kürecik üslerini kapatma tehdidinde bulundu.
Bolivya’da 26 Ekim’de yapılan ve oy sayımındaki şaibe iddiaları nedeniyle ülke genelinde protestolara yol açan devlet başkanı seçiminin ilk turunu kazanan Devlet Başkanı Evo Morales, ordunun baskısıyla istifa etti.
Ekonomik kriz, tanzim satışlar, “dış güçlerin oyunları” gibi manipülasyonlarla iktidar tarafından her ne kadar gizlenmeye çalışılsa da ezilenlerin yaşamlarında 2019 yılı boyunca da görünürlüğünü korudu. 6 Kasım’da İstanbul Fatih’te Yetişkin ailesinden 4 kardeş, ekonomik kriz nedeniyle yaşadıkları bunalım nedeniyle siyanürle yaşamlarını sonlandırdı. Ekonomik kriz nedeniyle ilerleyen günlerde de benzer olaylar yaşanmaya devam etti.
İran’da 15 Kasım’da benzin fiyatlarına yapılan büyük zam sonrası ülkenin büyük şehirlerinde eylemler başladı. 2017 sonlarında yaşanan eylemlerin içerik ve talepler anlamında daha geniş çaplı bir benzeri olan eylemlere İran kolluk güçleri ve Rejim’in paramiliter gücü Besic’ler tarafından yapılan saldırılarda 200’e yakın eylemcinin yaşamını yitirdiği belirtiliyor.
Fransa’da sarı yelekliler, eylemlerin birinci yılı olan 16 Kasım’da, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un politikalarını protesto etmek için birçok kentte yeniden sokağa çıktı.
Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü olan 25 Kasım’da kadınlar 2019’da da sokaklardaydı. 2019 25 Kasım’ında akılda kalan Emine Bulut’un ölmek istemiyorum çığlığının pankartlara, dövizlere yansımasıydı. Kadınlar bu sene de sokaklara çıkıp “Bir kişi Daha Eksilmeyeceğiz” dedi.
Kasım ayı sonlarında Şili’de erkek-devlet şiddetine karşı başlayan Las Tesis eylemleri başka coğrafyalara yayıldı. İstanbul-Kadıköy ve Ankara-Kızılay’da yapılan eylemlere ise polis saldırdı. İlerleyen süreçte Las Tesis eylemlerini bu kez faşist TGB hedef aldı.
Kadın cinayetlerine 3 Aralık’ta bir başkası eklendi. Ceren Özdemir, Ordu’da evinin önünde Özgür Arduç tarafından bıçaklanarak katledildi. Cinayetten kısa süre sonra yakalanan katil erkeğin 14 yıl önce bir çocuğu öldürdüğü, 13 yıl boyunca kaçıp 2018’de hırsızlık yaparken suçüstü yakalandığı ve 1 Aralık’ta hapishaneden kaçtığı ortaya çıktı.
Bir buçuk yıldır süren Şule Çet davasında 4 Aralık’ta karar çıktı. Üniversite öğrencisi Şule Çet’i Yelken Plaza’dan atan katiller Çağatay Aksu müebbet, Berk Akand 18 yıl 9 ay hapis cezası aldı. Şule Çet davasında hatırda kalan, adliye koridorlarını tıka basa doldurup katillerin ceza almasını sağlayan kadınlar oldu.
AKP’den geçtiğimiz Eylül ayında istifa eden Ahmet Davutoğlu Gelecek Partisi adıyla yeni bir parti kurdu. Partiden ayrılan bir diğer isim Ali Babacan’ın ise Ocak ayı başlarında partisini ilan etmesi bekleniyor.
2019 Yılı coğrafyamızda ve kürede bu gelişmelerle sonlanırken, yılın bitmesine yakın, etkilerini ve devamını 2020’de görmemizin muhtemel olduğu iki önemli gelişme yaşandı. Bunlardan biri Ankara’nın Libya’daki ikili iktidardan İhvan menşeli Trablus’taki Ulusal Mutabakat Hükümeti ile yaptığı Doğu Akdeniz’deki enerji gerilimini tetikleyecek ortak Münhasır Ekonomik Bölge’yi (MEB) belirleme ve koruma mutabakatıydı. Bu anlaşmayla gerektiğinde Trablus’taki hükümete asker gönderme dahil, Libya konusunda Rusya, AB,Suudi Arabistan, Mısır gibi devletlerle gerilimi artırması muhtemel seçenekler masaya konuldu. 2020’nin ilk günlerinde Libya’ya asker gönderme konusunda Meclis’te oylama yapılması bekleniyor.
Yıl biterken gündeme gelen diğer bir gelişme ise iktidarın Kanalİstanbul projesini tekrar topluma dayatması oldu. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun “Ya Kanal Ya İstanbul” sloganıyla karşı çıktığı proje tartışılırken, İstanbul Boğazı’nda kıyıya vuran gemi gündem oldu.
Ekoloji, iç politika, ekonomi, devletler arası diplomasi gibi birçok çarpanı olan söz konusu talan projesi ve beraberinde ortaya çıkacak gelişmeler 2020’nin siyaset gündeminin şimdiden ilk sıralarında yer almaya aday görünüyor.